نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1571
ترصيع
سجع مرصع
(ترصيع)
(اتفاق فواصل در وزن و قافيه، و مقابله
هر کلمه با قرينه آن در وزن و قافيه)
در علم بديع، براي سجع- و همچنين فواصل-
اقسامي برشمردهاند. يکي از اين اقسام، سجع مرصع است. در سجع مرصع، دو فاصله به لحاظ
وزن و قافيه همسان، و هر کلمهاي در وزن و قافيه، مقابل قرينه خود است. مثال در زبان
فارسي:
«شام رفته و بام خفته، سال از عد بيرون و مال از حد افزون، همه را تلف
کرده و اسف برده».
اي منور به تو نجوم جلال { وي مقرر به تو رسوم کمال
بوستاني است صدر تو، زنعيم { آسماني
است قدر تو، زجلال()
در کرامت ترا نبوده نظير { در
شهامت ترا نبوده همال
تيره پيش فضايل تو نجوم { خيره
پيش شمايل تو شمال
شرک را از تو منهدم ارکان { ملک
را از تو منتظم احوال
زرکشي معتقد است سجع مرصع در قرآن وجود ندارد، اما عدهاي، آيات زير را
مثال آوردهاند:
1.((إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ)ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ) ؛ «در حقيقت
بازگشت آنان به سوى ماست، آنگاه حساب [خواستن از] آنان به عهده ماست» (غاشيه//25-26)
.
2.((إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي
نَعِيمٍ)وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ)
؛ «قطعا نيكان به بهشت اندرند، و بىشك بدكاران در دوزخند» (انفطار//13-14) .
گاهي صنعت ترصيع و تجنيس (جناس) با همديگر در يک کلام جمع ميشود، مثال:
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 77
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 356
[3]باقلاني ، محمد بن طيب ، 338 - 403ق.;اعجازالقرآن;صفحه
96
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1571