آيات مشتبه

آيات مشتبه

(آياتى شبيه به هم در لفظ و موضوع)

آيات مشتبه به آياتى گفته مى‌شود که از جهت لفظ شبيه هم هستند و به يک موضوع اشاره دارند؛ ولى گاهى در زمينه تقديم و تأخير و جمع و مفرد و مانند آن با هم اختلاف دارند.

هدف آيات مشتبه، بيان قصه و حادثه واحد در صورت‌هاى گوناگون و در فواصل مختلف است. اين آيات گاهى تنها در تقديم و تأخير الفاظ با هم اختلاف دارند؛ مانند:

1. آيه 58 سوره بقره:((وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ) ؛ )

2. آيه 161 سوره اعراف:((وَقُولُواْ حِطَّةٌ وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّدًا) ؛ )

3. آيه 173 سوره بقره:((وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللّهِ) ؛ )

4. آيه 3 سوره مائده:((وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ) . )

و گاهى در زياده و نقصان مختلفند؛ مانند:

1. آيه 6 سوره بقره:((سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ) ؛ )

2. آيه 10 سوره يس:((وَسَوَاء عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ) . )

در آيه دوم، فقط حرف واو اضافه شده است.

و نيز آيات 193 سوره بقره و 39 سوره انفال.

گاهى لفظى از يک آيه، معرفه است و در جاى ديگر همان آيه با همان واژه به صورت نکره آمده و گاهى نيز حروف آن تغيير کرده است؛ مانند:((يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلاَ))(بقره// 35) که آيه 19 سوره اعراف شبيه همين آيه است و تنها تفاوت آن در فکلا است که با فاء آمده است.

جلال‌الدين سيوطى آيات ديگرى را نيز افزون بر اين آيات، بيان کرده است. درباره آيات مشتبه يا آيات متشابه کتاب‌هاى زيادى نگاشته شده است. البرهان فى متشابه‌القرآن اثر کرماني، درة‌التنزيل و غرة‌التأويل اثر ابوعبدالله رازي، ملاک التأويل اثر ابوجعفر بن زبير، کشف‌المعانى عن متشابه‌المثانى اثر بدرالدين بن جماعة از اين دست کتاب‌ها هستند.