نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1405
تدبيج
تدبيج
(ذکر برخى رنگها به قصد توريه و کنايه؛
از فنون بلاغى قرآن)
يکى از اسلوبهاى بديعى، «تدبيج» است که گوينده در مدح يا ذم يا غيراينها رنگهاى گوناگون را ذکر
کند، ولى مقصودش معناى حقيقى رنگها نباشد؛ بلکه توريه و کنايه باشد؛ مانند: شعر خاقاني:
دندان نکنى سفيد تا لب { از تب
نکنم کبود هر دم
سفيدکردن دندان کنايه از خنديدن، و لب کبودکردن کنايه از شدت تب است.
تدبيج در قرآن مانند:
(وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ
وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ) ؛ و از برخى كوهها راهها
[و رگهها]ى سپيد و گلگون به رنگهاى مختلف و سياه پر رنگ [آفريديم] (فاطر//
27) .
در اين آيه، رنگهاى سفيد، سرخ و سياه، راههاى کوه بيان شدهاند که کنايه
از راههاى مشتبه و روشن است؛ زيرا جاده سفيد (جدد بيض) راهى است که رفت و آمد در آن
زياد است، و اين واضحترين و آشکارترين راه به شمار مىآيد. و پس از آن، جاده سرخ است
که راه ميانه، و سپس جاده سياه و تاريک است که جاده مشتبه نام دارد.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 306
[2]بستاني ، بطرس ، 1898 - 1969;محيط المحيط
قاموس مطول للغة العربية;صفحه 267
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1405