نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1320
تأكيد مدحي شبيه به ذم
تأكيد مدحي شبيه به ذم
(تأکيد مدح چيزى در قالب شبيه ذمّ)
«تأکيد مدحى شبيه به ذم» از انواع اسلوب بديعى قرآن است.
مدح شبيه به ذم که در کتب بديع، آن را «تأکيد المدح بما يشبه الذم» تعريف
کردهاند، از اين قرار است که در اثناى مدح، کلمهاى از قبيل حروف استثنا و استدراک
بياورند؛ بهطوريکه شنونده توهم کند که مقصود مذمت و ذکر يکى از اخلاق ناپسند شخص
مدح شده است؛ اما در ادامهاش صفت پسنديده ديگرى ذکر کنند؛ مانند: فلان کس مرد دانشمند
و اهل تقوى است؛ جز اينکه تظاهر و عوامفريبى ندارد.
به اعتقاد ابنابىالاصبع، اين صنعت بديعى در قرآن کم است وى مىگويد:
من در اين زمينه، بيشتر از يک آيه نيافتم، و آن، آيه 59 سوره مائده است که مىفرمايد:((قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا
إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ...)
؛ )بگواى اهل كتاب آيا جز اين بر ما عيب مىگيريد كه ما به خدا و به آنچه به
سوى ما نازل شده و به آنچه پيش از اين فرود آمده است ايمان آوردهايم.
در اين آيه، استثنا پس از استفهامى که براى توبيح اهل کتاب به دليل عيبجويى
از ايمان مؤمنان آمده است، اين معنا را در ذهن مىپروراند که آنچه پس از استثنا مىآيد،
از کارهايى است که مىتوان فاعل آن را سرزنش و مذمت کرد؛ اما وقتى پس از استثنا مطالبى
آورده شد که سبب مدح فاعل آن شد، در اينجا کلام، متضمن تأکيد مدحى شبيه ذم است.
سيوطى آيه ذيل را براى تأکيد مدحى شبيه ذم مىآورد:((... وَمَا نَقَمُواْ إِلاَّ أَنْ أَغْنَاهُمُ اللّهُ
وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ...) ؛ )و به عيبجويى برنخاستند مگر [بعد از] آنكه خدا
و پيامبرش از فضل خود آنان را بىنياز گردانيدند (توبه// 74) .
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه (303-224)و284
[2]همايي ، جلال الدين ، 1278 - 1359;فنون
بلاغت وصناعات ادبى;صفحه 304
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1320