اعراب اسامي سور

اعراب اسامي سور

(شيوه تلفظ اسامى سوره‌هاي قرآن به لحاظ اعراب و حرکات حروف آخر)

سوره‌هاى قرآن به صورت‌هاى مختلف نامگذارى شده‌اند. با توجه به شکل‌هاى مختلف اسامى سوره‌هاي قرآنى، بحثى با عنوان «اعراب اسامى سوره‌هاى قرآن» در بعضى از کتاب‌هاى علوم قرآنى مطرح شده است.

سيوطى در الاتقان کلامى از ابوحيان درکتاب شرح‌التسهيل نقل و قواعد إعراب اسامى سوره‌ها را به اين صورت بيان مى‌کند:

1. اگر نام سوره به صورت جمله باشد (مثل «قل اوحي» (نام سوره جن) و «اتى امر الله») به همان صورت حکايت مى‌شود و تغييرى داده نمى‌شود.

2. اگر نام سوره به صورت فعلى باشد که ضميرى در آن نيست، با آن، مثل کلمه غيرمنصرف عمل مى‌شود؛ مگر اين‌که ابتداى آن، همزه وصل باشد، که در اين حالت به نحو همزه قطع قرائت شده، «تا»ي تانيث در حالت وقفى به «ها» تبديل مى‌شود. مثلاً گفته مى‌شود: قَرَأتُ «اقتربة»، و در حالت وقف چنين مى‌خوانيم: قَرَأتُ «اقتربه».

3. اگر نام سوره به صورت اسم و از حروف هجا (الفبا) باشد، اگر مثل «ق» يک حرفى باشد و لفظ «سوره» پيش از آن بيايد، «ابن‌عصفور» قائل به وقف و عدم اعراب است و «شلوبين» هر دو وجه (وقف و اعراب) را جايز مى‌داند؛ ولى اگر لفظ «سوره» پيش از آن نيايد (نه لفظاً و نه تقديراً) ، وقف و إعراب هردو جايز است.

اما اگر نام سوره بيش از يک حرف و هم‌وزن اسامى عجمى باشد مثل «طس و حم» که هم‌وزن هابيل و قابيل هستند) به صورت حکايت و غيرمنصرف خوانده مى‌شود؛ خواه کلمه «سوره» پيش از آن بيايد يا نه. و اگر هم‌وزن اسامى عجمى نباشد و ترکيب در آن ممکن باشد (مثل «طا سين ميم») و کلمه «سوره» پيش از آن بيايد، هم به نحو حکايت و هم معرب يا مرکب و به فتح سين (طا سين ميم) مثل حضرَموت، يا به اعراب نون در حالي‌که به ما بعد خود مضاف است به صورت منصرف يا غيرمنصرف (به لحاظ تذکير و تأنيث) مي‌توان قرائت کرد؛ ولى اگر ترکيب ممکن نباشد، منحصر در وقف است (خواه کلمه سوره پيش از آن بيايد يا نه) ؛ مثل: «کهيعص» و «حم عسق».

4. اگر نام سوره به صورت اسم و غير حروف هجا (الفبا) باشد، اگر مثل الانفال و الاعراف و الانعام با «الـ» باشد، معرب خواهد بود و با اضافه کلمه سوره، مجرور خواهد شد (سورة‌الانفالِ) . و در صورت عدم «الـ» (مثل هود و نوح) ، اگر کلمه سوره نيايد، غيرمنصرف خواهد بود؛ مثل: «هذه هودُ» و «قَرَأتُ هودَ». و در صورت اضافه کلمه سوره، معرب و منصرف خواهد بود؛ مثل: «سورة نوح» و «سورة هود»؛ مگر اين‌که اسباب منع صرف در آن باشد؛ مانند: «قََرَأتُ سورةَ يونسَ».