سراسر جهان، خبر مى دهد، حالا حقيقت اين شعور و آگاهى چگونه است و در چه پايه است، براى ما روشن نيست.

در ادعيه اسلامى، به اين مطلب اشاره هايى هست كه از باب نمونه، دو مورد را نقل مى كنيم:

«تسبّح لك الدّواب فى مراعيها، والسباع فى فلواتها، والطير فى وكورها، وتسبح لك البحار بأمواجها، والحيتان فى مياهها».

«چهارپايان در چراگاه ها، درندگان در بيابان ها، پرندگان در آشيانه ها تو را تسبيح مى گويند، دريا با امواج متلاطم خود، ماهيان در ميان آنها، تو را تنزيه مى نمايند».

در صحيفه سجاديه چنين مى خوانيم: امام سجاد(عليه السلام) موقع رؤيت هلال، آن را با جمله هاى زير مخاطب مى ساخت:

«أيّها الخلق المطيع الدائب السريع المتردد فى منازل التقدير».[1]

«اى آفريده فرمان بردار تندرو، كه پيوسته در منازلى كه بر تو اندازه گيرى شده است تردد مى كنى».

با وجود اين آيات وروايات، كه شعور و ادراك را در سراسر موجودات جهان حاكم مى داند، بايد در تفسير تسبيح موجودات، نظريه مرحوم صدرالمتألهين را برگزيد و گفت: اين تسبيح، تسبيح واقعى و حقيقى است و موجودات جهان به زبان ويژه خود، خدا را تسبيح مى گويند، نه با زبان حال، به گونه اى كه در نظريه هاى پيشين وجود داشت.