بنابراين مسأله سجده موجودات مسأله اى عمومى است كه سراسر جهان هستى را فرا مى گيرد و اختصاص به موجودى ندارد. پس آن چه مهم است فهميدن حقيقت «سجده» است و چگونه هر موجودى از با عقل و بى عقل در برابر عظمت حق ابراز تذلل و كوچكى مى نمايد.

مقصود از سجود موجودات چيست؟

سجده انسان معمولاً با گذاردن اعضايى از آن جمله پيشانى و احياناً چانه[1] بر زمين انجام مى گيرد. اين هيأت ظاهرى سجده است ولى روح آن، همان ابراز تذلل و فروتنى در برابر معبود است.

در اين جا اين مسأله مطرح مى شود كه آيا در تحقق سجده ـ كه هدف از آن، كمال خضوع است ـ لازم است كه هيأت خاصى وجود داشته باشد و بدون تحقق آن، نمى توان اين لفظ را به كار برد يا اين كه ملاك و ميزان آن، ابراز خضوع و فروتنى است و در هر كجا اين امر محقق شود، مى توانيم لفظ سجده را به كار ببريم، هر چند همان هيأت خاص، وجود نداشته باشد و اگر هم به آن هيأت خاص سجده مى گوييم، از اين نظر است كه يك چنين هيأت در نظر مردم حاكى از غايت تواضع و خضوع است و در حقيقت طريقى براى اظهار كوچكى و فروتنى است.

قرآن در اين مورد، راه دوم را انتخاب مى كند و هر نوع تذلل و كوچكى را كه به هر صورتى تحقق پذيرد، سجده مى نامد و روش عرف و عقل نيز در نام گذارى و به