يا مرتكب كبيره، روز رستاخيز دست خالى است».[1] در واقع، عوامل احباط (نتيجه احباط) ازنظر نافيان به آنچه كه در قرآن و حديث وارد شده محدود است، در حالى كه عوامل آن از نظر مثبتان، وسيع و گسترده است و هر نوع عمل بد كه عنوان كبيره به خود بگيرد، مايه احباط مى شود. و نكته آن «مخلد بودن» مرتكب هرنوع كبيره است كه با پاداش در يك جا جمع نمى شوند.

تا اين جا با دلايل عقلى هر دو طرف آشنا شديم، و نادرستى دليل عقلى معتزله نيز روشن گرديد.

5. تحليل عقلى مسأله

در آغاز بحث يادآور شديم كه مسأله حبط را از دو زاويه مى توان مطالعه كرد: يكى از نظر داورى عقل و ديگرى از نظر نقل.

نا استوارى دليل عقلى مُثبتان حبط اعمال، روشن شد، زيرا اساس آن كه پيوستگى و دوام كيفر است، كاملاً متزلزل مى باشد.

مهم در اين جا دليل عقلى نافيان است كه احباط را شاخه اى از ظلم تلقى كرده اند.

اكنون بايد راه جمعى ميان داورى عقل و ظواهر آيات جستجو نماييم. تبيين اين جمع، مستلزم آن است كه دو نظر معروف را درباره كيفرها و پاداشها يادآور شويم، آنگاه بر اساس اين دو نظريه دست به جمع ميان دليل عقل و ظاهر آيات بزنيم.

درباره عقاب و ثواب، دو نظريه معروف است:

الف: پاداشها و كيفرهاى اخروى بسان جزاهاى دنيوى، همگى اعتبارى