3. دليل مثبتان احباط

معتزله كه به عقل بيش از همه چيز بها مى دهند، تصور مى كنند كه بر خلاف داورى محقق طوسى، مقتضاى حكم عقل، همان «احباط» است و اساس دليل عقلى آنان را پيوستگى عقاب كافر ومرتكب گناه كبيره تشكيل مى دهد، يعنى اگر براى فردى كيفرى معين گردد، پيوسته و دايمى خواهد بود و براى هميشه در آتش خواهد سوخت، ويكى از اصول آنان اين است كه اگر مرتكب گناه كبيره بدون توبه بميرد، در آتش مخلد خواهد بود.

با توجه به اين مطلب، انسانى كه در بخشى از عمر خود مؤمن بوده و سپس كفر ورزيده، يا در بخشى از عمر خود اعمال نيك انجام داده و در بخشى ديگر مرتكب گناه شده است، از نظر ثواب و عقاب، از چهار حالت بيرون نيست:

1. فقط مستحق پاداش باشد.

2. فقط مستحق كيفر گردد.

3. مستحق هيچ كدام نباشد.

4. مستحق هر دو باشد.

احتمال اول و دوم منتفى است، زيرا اوّلاً در كتاب و سنت به چنين فردى هم وعده پاداش داده شده و هم وعده كيفر. و علاوه بر اين مسأله پاداش وكيفر، يك مسأله عقلى است. و اگر شرع هم آن را مطرح نكرده بود، انسان