شرطى، مستحق پاداشى هرگاه فردى آن عمل را انجام دهد، او حق ندارد، بواسطه عمل نادرستى كه از او سرزده است، حكم پيشين خود را نقض سازد، مگر اين كه از روز نخست وعده خود را مشروط و مقيد مطرح سازد. و چون در برخى از آيات و روايات، عباراتى وارد شده كه به ظاهر حاكى از ابطال ثواب پيشين است، ناچار بايد آنها را به نحوى كه بيان گرديد، تأويل نمود.

2. دليل شرعى و نقلى

آياتى كه به روشنى گواهى مى دهند كه هر انسانى پاداش عمل نيك خود را مى بيند و يا به صورت كامل پاداش داده مى شود، احباط مورد نظر معتزله را نفى مى كند، از جمله آنجا كه مى فرمايد:

(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَةُ) .[1]

«هر كس به اندازه سنگينى ذره اى كار نيك انجام دهد، آن را خواهد ديد».

و در آيه ديگر مى فرمايد:

(وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى* ثُمَّ يُجْزيهُ الجَزاءَالأَوْفى) .[2]

«به زودى سعى و تلاش او ديده مى شود و به صورت كاملتر پاداش داده مى شود».

در اين زمينه مى توان به آياتى ديگر كه به همين مضمون است نيز استدلال نمود.[3] تا اينجا با دلايل نافيان آشنا شديم، اكنون دليل مُثبتان را مطرح مى سازيم و پس از آن نظريه خود را در پايان بحث مى آوريم.