طاعت را باطل و بى اثر كند و يا ايمان و اطاعت، كفر ونافرمانى سابق را بپوشاند.

اكنون كه محور موضوع بحث در مسأله «احباط و تكفير» روشن شد، به نقل اقوال و آراى متكلمان در اين باره مى پردازيم:

1. مقصودِ مثبتان و منكران احباط چيست؟

در كتابهاى تفسيرى وكلامى، مسأله «احباط» و «تكفير» مطرح شده است. ما نخست پيرامون «احباط» سخن مى گوييم و با روشن شدن وضع آن، مسأله تكفير نيز روشن مى گردد. از آن جا كه آگاهى از مقصود منكران ومثبتان، به فهم مطلب و برداشت صحيح از آيات كمك مى كند، ما نخست مقصود نافيان و مثبتان را به صورت روشن بيان مى كنيم.

شكى نيست كه در قرآن و روايات، براى ايمان و اعمال نيك پاداشهايى مقرر گرديده است، اين از يك طرف.

از طرف ديگر اين مطلب نيز مسلم است كه انسانهاى مرتّد وكافر و يا مؤمنانى كه برخى از كارهاى زشت را انجام مى دهند، از آن پاداشها محروم خواهند بود.

اين دو مطلب جاى بحث و گفتگو ندارد. سخن در جاى ديگر است و آن اين كه آيا كفر و اعمال زشت، پاداشهاى ثابت را از بين مى برد يا اين كه اصلاً پاداش ثابت وجود نداشته تا اعمال زشت بعدى آن را نابود سازد؟

توضيح اين كه پيرامون پاداشهاى مربوط به ايمان و عمل صالح، دو نظر است:

1. گروهى مى گويند كه از روز نخست، استحقاق انسان نسبت به