بپرسيد عمل به پيمان چگونه است؟ مى گويد: بسيار زيبا است و آن را عمل جوانمردانه تلقّى مى كند، آنگاه از او بپرسيد، پيمان شكنى چگونه است؟ مى گويد: بسيار بد و ناجوانمردانه است. او در داورى خود فاعل را در نظر نگرفته و به نتايج، نظر نمى افكند، بلكه خود فعل را «مدّ نظر» قرار مى دهد.

از اين بيان نتيجه مى گيريم اگر خرد بر زيبايى عدل، داورى مى كند، خود عدل را موضوع قرار مى دهد، خواه مبدأ آن خدا باشد يا مخلوق خدا، و همچنين به خود عدل مى نگرد نه به نتايج سازنده آن كه عمران و آبادى و برقرارى نظم در جامعه است. كسانى كه در تفسير حسن و قبح نتايج را مطرح مى كنند و به خاطر پيامدها، فعل را زيبا و نازيبا مى دانند، در اين مورد دچار اشتباه شده اند، زيرا در معرفت هاى اوليه خرد، خود فعل با قطع نظر از هر چيز مورد بحث مى باشد.

اين بيان هر انسان واقع گرايى را قانع مى سازد، در مقابل كسانى هستند عقل را كمتر از آن مى دانند كه بتواند زيبايى و يا نازيبايى برخى از افعال را درك كند، بلكه مى گويند بايد در اين قسمت به شرع مراجعه كرد ولى آنان از نكته اى غافلند و آن اين كه انكار حسن و قبح عقلى، مستلزم نفى حسن و قبح به طور مطلق است. خواه عقلى و خواه شرعى و اين همان برهان دوم است كه اكنون به بيان آن مى پردازيم.

2. انكار درك عقل، ملازم با انكار شرعى آن است

اگر حسن و قبح تنها به حكم شرع ثابت شود، لازمه آن اين است كه حسن و قبح به طور مطلق (عقلى و شرعى) منتفى گردد، زيرا اگر خوبى و بدى افعال تنها از طريق شرع و گزارش پيامبران الهى معلوم گردد، نمى توانيم به