كه طرح اين شبهات بهانه اى بيش نبوده و انگيزه واقعى چيز ديگرى است و آن اين كه آنان به هر علتى معاد را نپذيرفته و به انكار آن برخاسته اند و ناچارند انكار خود را با اين بهانه جويى ها توجيه نمايند. چنان كه مى فرمايد: (بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرُونَ) .

تا اينجا انگيزه ها و علل واقعى انكار معاد بيان شد، اكنون وقت آن رسيده است كه به شبهات آنان گوش فرا دهيم شبهاتى كه قرآن آنها را بيان نموده است:

1. دليلى بر معاد نيست

(وَإِذا قيلَ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَالسّاعَةُ لا رَيْبَ فِيها قُلْتُمْ ما نَدْرى مَاالسّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلاّ ظَنّاً وَما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنينَ).[1]

«وقتى گفته شد وعده الهى حق است و شكى در وقوع رستاخيز نيست، گفتيد ما نمى دانيم قيامت چيست؟ ما نسبت به آن گمانى بيش نداشته و يقين نداريم».

شبهه اى كه در اين آيه مطرح گرديده است، اين است كه گويا منكران معاد چنين وانمود مى كردند كه علت مخالفت آنان با مسأله معاد برهانى نبودن مسأله، و نداشتن دليل كافى براى وقوع يا امكان آن مى باشد، و اگر دعوت كنندگان به معاد دليل كافى بر آن اقامه مى كردند آنان نيز مخالفت نكرده و آن را قبول مى كردند.

اگر چه قرآن كريم در اين جا به طور مستقيم پاسخ اين شبهه را نداده است، ولى با توجه به بيانات قرآن پيرامون معاد روشن مى گردد كه آنان به خاطر نبودن دليل كافى بر معاد با آن مخالفت نمى كردند، بلكه براى مخالفت،