اندك و نادر است.

پاسخ به دو پرسش

1. در اينجا پرسش دقيقى مطرح مى شود و آن اين كه اگر چه مسأله تجسم اعمال، از نظر عقلى و علمى كاملاً امكان پذير است، ولى در مقابلِ آيات و رواياتى كه به نوعى (ظاهر، نص) دلالت بر اين دارند كه واقعيت پاداش وكيفر، در حقيقت همان تجسم اعمال و تمثل ملكات و انديشه ها است، آيات و روايات بسيارى نيز ظاهر يا صريح در اين مطلب مى باشند كه كيفر و پاداش اخروى به صورت«وضعى» و«جعلى» است و خداوند برپايه علم وحكمت براى گناهان مجازاتهاى گوناگون، و از روى تفضل و رحمت خود براى طاعات و عبادات پاداشهايى را مقرر نموده است.

پاسخ

ما نبايد در مسأله قيامت وحقايق مربوط به آن مطالبى را در ذهن خود ترسيم نموده، و آن را ملاك تفسير آيات و روايات وارده درباره آن قرار دهيم، بلكه راه صحيح در فهم آيات قرآن و چگونگى وقايع مربوط به عالم قيامت اين است كه مجموع آيات را در كنار هم مطالعه كنيم و به حكم اينكه قرآن از هرگونه اختلاف گويى [1] پيراسته است و نيز به حكم اين كه آيات قرآن برخى گواه و بيانگر برخى ديگر مى باشند[2] قطعاً نتيجه اى كه به دست مى آيد، بيانگر يك واقعيت بوده و اختلافاتى كه به چشم مى خورد ناظر به ابعاد و جوانب گوناگون آن واقعيت مى باشند.