(...يَوْمَ يَقُومُ الأَشهادُ).[1]

و در آيه ديگر مضمون شهادت آنان را بيان كرده مى فرمايد:

(...يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الأَشهادُ هؤلاءِ الَّذينَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ...) .[2]

«مجرمان بر پروردگار خود عرضه مى شوند وگواهان مى گويند آنان كسانى هستند كه به پروردگار خود دروغ گفتند».

گواهان روز رستاخيزبه دو گروه تقسيم مى شوند:

1. شاهدان عينى خارجى (خدا و پيامبران و...).

2. گواهان داخلى (اعضاى بدن مجرم).

در اين جا مى توان از نوعى ديگر از شهادت نيز نام برد هر چند خود بحث جداگانه اى دارد و آن مسأله تجسم اعمال است.

مقصود از«تجسم اعمال» اين است كه اعمال انسان اعم از نيك و بد در سراى ديگر جلوه خاصى دارند، افعال نيك انسان به صورت موجودات زيبا و دلنشين خود را نشان مى دهند و گناهان انسان به صورت موجودات مهيب وكريه مجسم شده و در حالى كه خود يك نوع كيفر براى مجرم به شمار مى روند، بر جرايم او نيز گواهى مى دهند.

نخست به تبيين شاهدان خارجى مى پردازيم كه در آيات قرآنى به آنها اشاره شده است.

1. خداوند بزرگ

نخستين شاهد بر كردارهاى انسانها خداى بزرگ است، كه چيزى بر او