بررسى و تفسير آيات گذشته

از مطالب ياد شده دانسته شد كه بحث درباره حساب روز قيامت و همگانى بودن آن مربوط به حساب تدوينى است نه حساب تكوينى، زيرا در عموميت و همگانى بودن حساب تكوينى جاى هيچ گونه شك و ترديد نيست، زيرا بازگشت حساب تكوينى به قانون پاداش و كيفر اعمال است كه قطعاً اختصاص به گروهى ندارد و شامل همه افراد بشر مى باشد.

از اين جا اشتباه و خلطى كه در كلام برخى از صاحب نظران در اين باره شده است، روشن مى گردد.

اكنون كه جايگاه بحث كاملاً روشن گرديد به بررسى آيات ياد شده در رابطه با همگانى بودن سؤال و حساب مى پردازيم:

نسبت دو دسته از آيات ياد شده(دسته اول و دوم) از نظر ظاهر نسبت تباين كلى است، زيرا مفاد دسته اوّل اين است كه از همگان سؤال مى شود ومفاد دسته دوم اين است كه از هيچ كس سؤال نخواهد شد.

با توجه به اين كه نمى توان واقعيت يك چنين تباين و تناقضى را پذيرفت، و يك چنين اختلاف با اصل«تشابه» و هماهنگى آيات قرآن و عدم اختلاف آنها نيز ناسازگار است بايد در فهم هدف آيات تلاش بيشترى كرد.

مفسران در جمع ميان اين دو دسته از آيات وجوهى را ذكر كرده اند كه برخى را يادآور مى شويم:

1. هدف نفى سؤال به شيوه اى است كه در محاكم دنيوى رايج مى باشد مثلاً از هر كسى پرسيده نمى شود كه چرا فلان خطا را مرتكب شدى، بلكه به جاى آن واقعيت يا آثار آن گناهان را به گونه اى در وجود آنان منعكس مى نمايد كه هم خود آنان و هم ديگران به مجرم بودنشان واقف مى گردند شاهد بر اين