همچنين است سيل بندهايى كه بشر براى جلوگيرى از هدر رفتن آب در تنگه هاى كوهها مى سازد براى خود عمر ويژه اى دارند.

ولى آن چنان نيست كه هر پديده اى از اين عمر طبيعى بهره بگيرد و چه بسا عوامل شكننده، آن را از طى اين راه طبيعى باز مى دارد، و در نيمه راه مرگ او فرا مى رسد اين نوع از اجل را«اجل مُسَمى» مى نامند چون تنها خدا از سرنوشت همه انسانها آگاه است يادآور مى شود كه«اجل مسمى» در نزد او است يعنى بشر مى تواند از اجل مطلق آگاه شود امّا هرگز از«اجل مسمى» كه لحظه مرگ حتمى است آگاه نخواهد بود.

البته بحث كامل درباره اجلهاى حتمى و غير حتمى نياز به رساله جداگانه اى دارد، در اين جا به همين اندازه اكتفا مى شود.

بنابراين اجل مطلق با قابليت نوع پديده سنجيده مى شود، در حالى كه اجل مسمى، به فرد، با تمام خصوصياتى كه با توجه به آنها مرگ در كمين او است، نسبت داده مى شود.

7. توبه و ندامت در حال مرگ

آيات قرآن حاكى از آن است كه به هنگام مرگ حجاب هاى مادى از ديدگان افراد برداشته مى شود، به گونه اى كه افراد از سرنوشت خود در سراى ديگر آگاه مى شوند، و به گونه اى عالم برزخ را با ديدگان برزخى خود مى بينند، اين جاست كه گروه نيكوكاران به استقبال مرگ مى روند و آن را هديه الهى تلقى مى كنند، در حالى كه گناهكاران، سخت در ندامت فرو رفته و گمان مى كنند كه توبه و انابه و تظاهر به ايمان در اين لحظه سودى دارد.

قرآن در آياتى تذكر مى دهد كه توبه اين گروه در اين لحظه پذيرفته نيست