مسأله گناه و نافرمانى(كه جمله هاى (فَفَسَقُوا فِيها) ، و (بِذُنُوبِ عِبادِهِ)از آن حاكى است) قلمداد گرديده است. البته قسمتى از گناهان يك نوع رابطه مادى با فرو ريختن نظام جامعه دارد مثلاً گسترش ظلم موج تنفر را نسبت به هيئت حاكمه ايجاد مى كند و تخم عداوت را در جامعه مى پاشد، و قتل و كشتار را به دنبال آورده، و تمدن را از بين مى برد.

ولى تأثير قسمتى ديگر از گناهان در فرو ريختن جامعه، براى ما روشن نيست و شايد رابطه مادى دارد كه ما از آن آگاه نيستيم، يا در سايه يك رابطه غيبى، مشمول قهر و عذاب الهى مى شوند البته بحث در اين مورد گسترده تر از آن است كه در اين مناسبت بيان گردد.

د: مرگهاى افتخار آميز

در ميان مرگها، مرگهاى افتخار آميزى داريم كه به حق بايد انسان به آن افتخار كند، و آن مرگ در راه خدا، و در طريق اقامه قسط و عدل، و يا در طريق فراگيرى علم و دانش، و سرانجام كسب معارف الهى مى باشد. به اين نوع از مرگ در آيات ياد شده در زير تصريح شده است:

(وَلا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِى سَبيلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَلكِنْ لاتَشْعُرُونَ) .[1]

«كسانى را كه در راه