استنتاج از اصول پيشين

صدرالمتألهين با توجه به اصول ياد شده، معاد روز رستاخيز را معاد جسمانى امّا به صورت مثالى مى انگارد و مى گويد: به حكم مقدمه نخست (وجود داراى مراتب از كمال و نقص است) طبعاً بدن انسان از اين اصل مستثنى نيست و بايد داراى مراتب و درجاتى باشد و به حكم اصل سوم كه هر فردى از انسان داراى عوامل سه گانه است براى انسان سه نوع عالم و سه مرتبه ازوجود تصور مى شود: نشأه طبيعت، نشأه مثال، و نشأه عقل و به حكم اصل دوم كه فعليت هر چيزى به صورت او است نه به ماده او، واقعيت انسان به نفس او است نه با چيزهاى ديگر، پس وحدت انسان در همه عوالم سه گانه به لحاظ وجود نفس كه صورت او بشمار مى رود محفوظ مى باشد.

روى اين اصول سه گانه بايد گفت انسان در سير خود به سوى خدا به هنگام مرگ، تبديل به يك انسان مثالى مى شود كه از بدن، صورت و از واقعيت، نفسِ او را دارا است. ديگر نمى تواند در اين مرحله ماده وجرمى در كار باشد زيرا فرض اين است كه آن مرحله سپرى شده و به مرحله جديدى گام نهاده است و اين بدن مثالى به حكم تشكيك در وجود، كامل تر از بدن دنيوى است. قهراً به هنگام قيامت، انسانى به صحنه محشر گام مى نهد كه عين انسان دنيوى است امّا از آن كاملتر، نه مثل آن است و نه مباين آن و اگر ميان اين دو بدن تفاوتى هست تفاوتها مربوط به نقص و كمال است و نبايد به بهانه اين كه بدن مثالى (اخروى) فاقد جرم و ماده است داورى نمود كه انسان اخروى مباين با انسان دنيوى است، زيرا در اين مورد فقط جرم و ماده است كه در سراى ديگر نيست نه چيز ديگر و نبود آن نشانه كمال است نه گواه بر نقص.

با اين بيان روشن مى شود كه عالم طبيعت به غايات خود مى رسد و آنچه