(...فَما بالُ الْقُرون الأُولى)[1]

«چگونه است سرنوشت امت هاى گذشته؟».

اين سؤال به گونه اى مجمل است ولى از پاسخ موسى مى توان به واقعيت اين پرسش پى برد و گويا پرسش فرعون اين بود كه تشخيص وضع اين همه انسانهاى گذشته از نظر كيفر و پاداش چگونه ممكن است؟ موسى در پاسخ او مى فرمايد:

(قالَ عِلْمُها عِنْدَ رَبّى فِى كِتاب لا يَضِلُّ رَبّى وَلا يَنْسى).[2]

«آگاهى از وضع اين امت هاى پيشين در كتابى است نزد پروردگار من (علم او آن چنان گسترده است) كه هرگز چيزى را اشتباه و فراموش نمى كند».

معاد و رابطه دو آفرينش انسان(شبهه چهارم)

آخرين شبهه منكران معاد مسأله فقدان پيوند ميان آفرينش ديرينه و آفرينش جديد است و اين كه انسان با مرگ، شخصيت وواقعيت خود را از دست مى دهد، بار ديگر چگونه مى شود با تركيب و تنظيم اجزاى پوسيده بدن، همان انسان نخستين باشد تا بگويند انسان پيشين احيا شده و اكنون بايد مورد پاداش و يا كيفر قرار گيرد، البته اين شبهه به اين روشنى كه بيان گرديد، در قرآن مطرح نگرديده، ولى از پاسخ قرآن به شبهات منكران، مى توان به اين مسأله پى برد. اينك آيه اى كه بيانگر اين شبهه است:

(...ءَإِذا ضَلَلْنا فِى الأَرْضِ ءَإِنّا لَفِى خَلْق جَديد...) .