همان ابراز تذلل و فروتنى در برابر معبود مى باشد.

در اين جا اين مسئله مطرح مى گردد كه آيا در تحقق «سجده»، كه هدف از آن، كمال خضوع است، لازم است هيئت خاصى وجود داشته باشد و بدون تحقق آن نمى توان اين لفظ را به كار برد يا اين كه ملاك آن، ابراز خضوع و فروتنى است و در هر كجا اين امر محقق گردد، مى توانيم لفظ سجده را به كار ببريم هر چند همان هيئت خاص وجود نداشته باشد و اگر هم به آن هيئت خاص، سجده مى گوييم از اين نظر است كه يك چنين هيئت در نظر مردم حاكى از غايت تواضع و خضوع است و در حقيقت طريقى براى اظهار فروتنى است.

قرآن در اين مسئله راه دوم را انتخاب مى كند و هر نوع اظهار كوچكى را كه به هر صورتى تحقق پذيرد، سجده مى نامد. روش عرف و عقل نيز در نام گذارى و به كار بردن الفاظ همين است; مثلاً روزى لفظ چراغ در چراغ هاى محقرى به كار مى رفت كه براى خود شكل و وضع خاصى داشت و از هيچ نظر قابل مقايسه با چراغ هاى پر فروغ امروز نبود، ولى چون خاصيت و اثر همان چراغ هاى ديرينه در چراغ هاى امروز به صورت كامل ترى وجود دارد، از اين نظر لفظ مزبور بدون هيچ گونه تغييرى به نور افكنهاى نيرومند نيز اطلاق مى شود.

حقيقت سجده در موجودات جهان

همه موجودات جهان، به نحو خاصى مراتب تذلل خود را نسبت به مقام ربوبى ابراز مى نمايند وعالى ترين مظهر براى اظهار كوچكى و تعظيم معبود جهان، اين است كه همه جهان در قبضه قدرت وى بوده و همگى مطيع فرمان و اراده مطلقه او مى باشند; به عبارت ديگر اراده واحدى بر جهان حكومت مى كند و همه موجودات از آن پيروى كرده و در برابر آن هيچ گونه مقاومتى ابراز نمى نمايند.