علم قاطع به خلاف نباشد تبعيت صحيح و حج مجزى است، و به خاطر اختلاف افق، علم قطعى به خلاف مشكل است و اگر فردى بتواند احتياط كند مثلاً روز دهم مقدارى از بعد از ظهر را ولو كم در عرفات حضور داشته و مقدارى از شب يازدهم پس از طلوع فجر در مشعرالحرام باشد، خوب است ولى اين احتياط براى جمع امكان پذير نيست بلكه مايه مشكلات است.

مسأله 1139 . اگر علم قطعى بر خلاف فتوا حاصل شود مثلاً روز نهم به حكم مفتى عربستان روز هشتم واقعى باشد، و نتواند به نحوى احتياط كند، احرام حج او به عمره مفرده تبديل مى شود و از اين طريق از احرام خارج مى گردد و اگر او در همان سال مستطيع شده، و استطاعت براى سالهاى بعد باقى نماند، حج از او ساقط مگر اين كه مجدداً مستطيع شود.

مسأله 1140 . كسى كه مى خواهد مكه معظمه را ترك كند، مستحب است طواف وداع انجام دهد و كيفييت آن، مانند طواف واجب است، و در اثناى طواف و يا پس از آن اين دعا را بخواند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ وَنَبِيِّكَ وَاَمِينِكَ وَحَبِيبِكَ وَنَجِيِّكَ وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، اَللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِكَ وَجاهَدَ في سَبِيلِكَ وَصَدَعَ بِأَمْرِكَ وَاُوذِي في جَنْبِكَ وَعَبَدَكَ حَتّى أتاهُ الْيَقِينُ، اَللّهُمَّ أقْلِبْني مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً بِأفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرَةِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ».

مسأله 1141 . فاصله مكه قديم با عرفات، در گذشته مسافت شرعى بوده و لازم بود كه مردم مكه و يا افراد مقيم در مكه، در عرفات تا بازگشت به مكه نماز را شكسته بخوانند ولى اكنون بر اثر توسعه مكه، مسافت كمتر از حد