اكنون شما تماشاگر اين صحنه در درياها و اقيانوس ها هستى، آيا اين نظم و ترتيب كه يك هزارم آن در اين جا گفته نشد، شما را به وجود يك ناظم، هدايت و رهبرى نمى نمايد؟ چطور نظم جزئى در يك موجود جزئى ما را به سازنده آن هدايت مى كند و هرگز تصور نمى كنيم كه خود به خود به وجود آمده و اين نظم را پذيرفته است، ولى اين نظم در سرتاسر اقيانوس ها از جهاتى كه هم اكنون تشريح شد، ما را به صانع آن، هدايت نمى نمايد؟

توحيد فطرى

نكته شايان توجه درباره توحيد فطرى، اين كه غالباً با توحيد استدلالى مخلوط مى شود، از آن جا كه مسأله نياز معلول به علت را امر فطرى تصور كرده اند، از اين نظر گفته اند: اعتقاد به وجود صانع از ناحيه هدايت معلول به علت، توحيد فطرى است، در صورتى كه مسأله هدايت معلول به وجود علت، يك مسأله نظرى قريب به ضرورى است كه بشر در طول زندگى از حوادث گوناگونى پى به چنين قانون كلى برده است و هرگز يك امرى فطرى نيست و امور فطرى هرگز بر اساس تجربه و آزمايش و برهان و استدلال استوار نيست، بلكه توحيد فطرى نداى فطرت و توجه قهرى باطن هر فردى به سوى آفريدگار يكتاست.

گواه ما بر فطرى بـودن اعتقـاد به وجـود صـانع، همـان توجـه جدّى بشر در طول حيات خـود به صانع جهان است. بشـر در تمام ادوار زنـدگى، پيوسته به نقطه اى متوجـه بـوده و معبودى اعم از حـق و باطل مى پرستيـد و چنين امر ممتدى ناچار بايـد ريشـه فطرى داشتـه باشـد و الاّ تا اين حد پايدار