داشته باشد ويا عنصرى به آن تبديل گردد ويا با چيزى تركيب پيدا كند وواقعيتى را به وجود آورد، در اين صورت بايد گفت: تكامل دو مرحله بيشتر ندارد و هر دوى آنها نيز، اثباتى پس از اثبات، وواقعتيى پس از واقعيت است، بدون آنكه در اين جا از سه گانگى خبرى باشد. در مثال تخم مرغ كه از مثالهاى رايج اين مكتب است اين حقيقت بروشنى ديده مى شود: آنچه واقعيت دارد تخم مرغ است وجوجه. تخم مرغ قوه و توان جوجه است، و جوجه مقام فعليت و صورت تكامل يافته تخم مرغ، ومراحل ميان آن دو، حركتى است از نقص به كمال و مسيرى است كه تكامل بدون آن تحقق نمى يابد.

از اين بيان روشن مى گردد كه بهترين تعبير براى اظهار حقيقت امر، آن است كه بگوييم: تكامل دو مرحله بيش ندارد: مرحله نخست، مرحله قوه و توان، ومرحله دوم مرحله فعليت كه تكامل مرحله نخست است.

با توجه به اين مسائل بايد گفت: فلسفه غرب در طرح مسائل مربوط به هستى شناسى، دوران طفوليت و كودكى را مى گذراند و انظار فلسفه اسلامى در تبيين اين گونه مسائل در افق بالايى قرار دارد كه فراتر از سطح دريافتهاى فلاسفه غرب است، حتى تعبيرهاى فلسفى آنان از پختگى خاصى برخوردار است كه فلسفه غرب از آن عارى مى باشد.

3. در حركت مكانى، از تركيب خبرى نيست

هگليسم مدعى است كه هر نوع تغيير و حركت جز اين نيست كه شيئى از يك حالت بالخصوص به ضد آن كشيده مى شود كه حالت نخست را نفى مى كند، آنگاه از تركيب اين دو، يك حالت متعادل و در عين حال متكامل از