شكسته بودند و پيامبر نيز نقض پيمان آنها را با فتح مكه اعلام نمود. بنابراين بايد منظور از اين استثنا، گروهى باشند كه تا نزول سوره برائت ـ كه در سال نهم هجرت نازل گرديده است ـ پيمان خود را محفوظ داشته بودند. اين جاست كه بعضى از مفسران احتمال داده اند كه مراد، بعضى از تيره هاى بنى بكر باشد كه پيمان خود را نشكسته بودند; زيرا فقط گروه بنى الدئل از قبيله بنى بكر با قريش همدست شده و پيمان خود را ناديده گرفته بودند.

بررسى اين بخش از آيات و هم چنين آيات بعدى، ما را به جوانمردى و صداقت و درست كارى پيامبر گرامى، درباره گروهى كه به پيمان خود وفادار بود رهبرى مى نمايد و هم چنين ما را به اسرار و راز اين بسيج عمومى آشنا مى سازد.

چه گروهى به پيمان خود وفادار بودند؟

در آيه هفتم آن گروه از مشركان را، كه در نزد مسجدالحرام با پيامبر پيمان بسته بودند و به پيمان خود وفادار بودند، استثنا مى كند و مى فرمايد:

(إِلاّ الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَما اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ);

«مگر آن گروه از معاهدان كه در نزديكى مسجدالحرام با شما پيمان بستند، تا آنان به پيمان وفادارند; پيمان هاى خود را حفظ كنيد».

براى آگاهى از مفاد آيه بايد صفحات تاريخ را ورق بزنيم تا روشن گردد كه چه گروهى با پيامبر در نزديكى مسجدالحرام پيمان بستند و تا نزول آيات برائت به پيمان هاى خود وفادار بودند، به طور مسلم اين گروه، قبيله قريش و بنى بكر نبودند; زيرا آنان پيمان خود را شكسته بودند.

1. قرآن مجيد با لحن قاطع وجود هر نوع عهد و پيمانى را ميان مسلمانان و مشركان انكار مى كند و در آيه هفتم مى فرمايد: