نبود:

1. يا شركت مى كردند و نهى او را اطاعت مى نمودند و در صفوف مسلمانان وارد شده و رو به سوى جبهه مى آوردند.

2. يا با نهى صريح او مخالفت كرده و از فرمان صريح سرپيچى مى نمودند.

هر دو صورت خالى از مفسده نبود، زيرا اگر در جهاد شركت مى كردند، به تصريح آيه 47جز تباهى در امور و فتنه جويى، كار ديگرى انجام نمى دادند و اختلاف كلمه و دو دستگى ميان ارتش پديد مى آوردند و مفسده آن به مراتب بيش از تخلف آنان از جهاد بود.

در صورت دوم، يعنى اگر با نهى پيامبر مخالفت مى نمودند و در مدينه مى ماندند، در اين صورت رعب و عظمت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از بين مى رفت و كم كم جرأت و جسارت منافقان از مرحله سرى به مراحل ديگرى كشيده مى شد. بنابراين پيامبر با آن بصيرت خدادادى، صلاح در اين ديد كه اگر منافقان براى توقف در مدينه اذن بطلبند، به آنان اجازه دهد، تا از شرّ هر دو مفسده آسوده گردد.

منظور از عفو در آيه چيست؟

اين تصور ماست كه هر كجا عرب جمله (عَفَا اللّهُ عَنْكَ) را به كار برد ناچار بايد طرف خطاب مرتكب جرمى شده باشد، در صورتى كه چنين نيست، بلكه جمله مزبور مانند جمله اى است كه به عنوان تحيت، به خلفا و امرا مى گفتند; مانند أصلح اللّه حال الأمير، و هرگز معناى آن اين نيست كه حال امير بد است و خدا او را رو به راه كند، بلكه اين سنخ گفتارها، تحيت و دعايى بوده كه به يكديگر مى نمودند.

جمله(لِمَ أَذِنْتَ) اگر چه متضمن توبيخ است، ولى حقيقت توبيخ متوجه