پس از خداوند، عقل كل و نفس كل جاى دارند. مظهر عقل كل، هفت نفرند: شش نبى اولوالعزم و يك قائم. اين هفت نفر- پس از عقل و نفس- در جايگاه سوم جاى دارند و آنان را «ناطق» گويند. هر ناطقى را يك «وصىّ» است كه وى را «امام» يا «اساس» خوانند. ناطق، شريعت جديد را وضع مى‌كند و ناسخ شريعت قديم است. از ويژگى‌هاى اسماعيليّه، اعتقاد به تأويل آيات قرآن و احاديث و احكام شرع است. وظيفه وصى، بيان اسرار و باطن شريعت است و او با تأويل آيات و احاديث اين وظيفه را ادا مى‌كند.

از اين رو، اسماعيليان تمسّك به ظاهر شريعت را درست نمى‌دانند. از ويژگى‌هاى اعتقادى ديگر اسماعيليّه، اين است كه به بهشت و دوزخ جسمانى ايمان ندارند و به حلول و تناسخ ارواح معتقدند. تعاليم ظاهرى اسماعيليّه چندان تفاوتى با تعاليم اماميّه ندارد. آنان احكام عملى و شرعى اسلام- مانند نماز و روزه و خمس- را باور دارند (ر. ك. دائرة المعارف بزرگ اسلامى‌، 8/ 681- 701).

***

اسماء الحُسنى: نيكوترين نام‌هاى خدا

اصطلاحى است براى نام‌هاى خدا، اقتباس شده از قرآن كريم (اعراف/ 180؛ إسراء/ 110؛ طه/ 8؛ حشر/ 24). از آن رو نيكوترين نام‌ها براى او است كه او نيكوترين معانى و صفات را دارد. برخى از نام‌ها به صفت ذات بازمى‌گردند؛ مانند «عالِم» و برخى به صفت فعل؛ مانند «خالق» و برخى ذات او را تمجيد و تقديس مى‌كنند؛ مانند «قُدُّوس».

پاره‌اى از نام‌هاى نيك، از كاستى و كژى حكايت مى‌كنند و خداوند را نمى‌توان به آنها خواند؛ مانند «عارف» كه هر چند نامى نيك است، فرعِ غفلت است (علم اليقين‌، 1/ 99). موضوع «الأسماء الحسنى» در علم تفسير، كلام و عرفان آمده است.

ميان نام‌ها و صفات (صفات خدا) خداوند تفاوت است: نام‌هاى خداوند، واژگانى هستند با ساخت اسم فاعل، صفت مشبّهه يا صيغه مبالغه كه به اعتبار بازگشت آنها به يكى از صفات، بر ذات خدا دلالت مى‌كنند؛ مانند قادر، قدير و قهّار. صفات خداوند با ساخت مصدرى‌اند و بر يكى از صفات بدون ملاحظه ذات دلالت مى‌كنند؛ مانند قدرت (گوهر مراد، 170). به‌