است (شعراء/ 113). انسانها در مقام محاسبه يكسان نيستند و بنابر باورها
و عقايد و اعمالشان دگرگوناند. برخى از آنان حسابى ندارند و برخى ديگر، آسان به
حساب كشيده مىشوند و برخى ديگر به صورتى سخت و دقيق. امّا از پارهاى روايات
برمىآيد كه خداوند همه را به حساب مىكشد مگر مشركان؛ زيرا آنان بى حساب به دوزخ
مىروند (معاد، 3/ 90).
***
يوم الْحَسْرَة: تعبيرى قرآنى براى قيامت
از
نامهاى قيامت است كه يك بار در قرآن به كار رفته است (مريم/ 39).
«حسرة»
از مادّه «حسر» به معناى آشكار كردن مىآيد. چون عرب مىگويد:
«حَسَرْتُ
عَنِ الذِّراعِ» يعنى آستين را بالا زدم و دست خويش را آشكار كردم. به روز
رستاخيز، آنان كه از عمر خويش بهره برده و نيكوكارى كردهاند، به پاداش خود
مىرسند و شادمان مىگردند؛ امّا آنان كه فرصتها را از كف دادهاند و توشهاى
نيندوخته و خويش را به گناه آلودهاند، سخت اندوهگين مىشوند و حسرت مىخورند. در
برخى روايات آمده است كه در قيامت، حتى نيكوكاران نيز حسرت خواهند خورد. در روايتى
از رسول خدا 6 آمده است كه چون قيامت برپا شود، هيچ مخلوقى نباشد مگر به پشيمانى
مىافتد؛ ولى در آن هنگام پشيمانى سود نخواهد داد. پشيمانى نيكوكاران از آن روى
است كه بهشت و نعمتهايى را مىبينند كه خداوند براى اولياى خويش فراهم ساخته است.
آنان حسرت مىخورند كه چرا خويش را به مقام اولياى الهى نرسانيدهاند (معاد، 2/ 168). انديشه و اعمال و رفتار نيك- مانند جهانبينى
واقعگرايانه، خُلق و خوى انسانى و پاكيزه از حسادت و مكر و حقه و كينه و خدمت به
ديگران و جامعه- از حسرت و پشيمانى آدمى به روز قيامت خواهد كاست. به عكس،
بىايمانى و بىاعتقادى و باورهاى نادرست و خلق و خوى پليد و زشتكارى، شقاوت
مىآورد و بر حسرت و ندامت آدمى مىافزايد (مجموعه
آثار، 2/ 520).