و به ويژه انسان از مهمترين عوامل ايمان است. قرآن كريم نيز در آيات
پرشمارى، انسان را به انديشه در هستى و از جمله خود، فراخوانده است (آل عمران/ 190
و 191؛ غاشيه/ 20- 17؛ عبس/ 19- 17؛ فصّلت/ 53؛ طارق/ 8- 5). مطالعه تاريخ زندگى
گذشتگان و سرگذشت ملل مختلف نيز مىتواند ايمان به خدا و معاد و نبوّت را در جان
انسان بنشاند و از اين رو است كه آيات بسيارى از قرآن، انسانها را بدين كار دعوت
مىكنند (روم/ 9- 7؛ قصص/ 38 و 40).
ب.
تدبّر در قرآن و سنّت:
مراد،
انديشيدن درباره آيات و آموزههاى قرآنى، احاديث و سيره پيامبر اسلام 6 و
جانشينان معصوم او (ع) است. به گواهى تاريخ، بسيارى كسان از گذر شنيدن آيات قرآن و
تأمّل در كلام الهى و سخنان و سيره پيشوايان اسلام، از گمراهى و تباهى رهيدهاند و
به هدايت و ايمان راه يافتهاند.
ماجراى
فضيل عياض، پادشاه حبشه و بشر حافى از نمونههاى اين حقيقت است.
ج.
سختىها و مصيبتها:
به
همان پايه كه رفاه و عيش و نوش و تنپرورى، آدمى را از بندگى خدا و تعاليم انبيا و
حقيقت باز مىدارد، سختىها و مصيبتها و زلزله و جنگ و طوفان و ... آدمى را به
سوى خدا مىكشاند و غبار غفلت از فطرت او بر مىگيرد و دفينه ايمانش را آشكار
مىسازد. در قرآن كريم نيز آياتى بر اين حقيقت اشارت بردهاند. بنابر آيات قرآنى،
خداوند امّتها را به رنج و زيان مىاندازد تا به خود آيند و در پيشگاه او به
تضرّع و لابه افتند و ايمان در جانشان پاى گيرد (انعام/ 142؛ اعراف/ 94؛ بقره/
155).
د.
تبليغ دينى:
يعنى
فراخواندن مردم به دست و زبان به سوى ايمان و درستكارى.
بنيان
رسالت پيامبران بر اين بوده است كه مردم را به توحيد و معاد فراخوانند و از حقايق
دينى آگاهشان سازند. تبليغ وسيلهاى كارساز براى بالندگى ايمان است.
ايمان
به حقايق دينى در جان و فطرت انسان جاى دارد و اگر تبليغ به گونهاى درست و پخته و
از سر اخلاص انجام گيرد، اثرى به سزا در احياى ايمان دارد. قرآن كريم نيز بر اين
حقيقت مُهر تأييد مىنهد و مىفرمايد: «اى پيامبر! بگو: روش من و پيروانم اين است
كه آگاهانه مردمان را به سوى خدا بخوانيم و خداوند از هر عيبى منزّه است ....»
(يوسف/ 108)