ميوه تلخ (دخّان/ 46- 43)، حميم يا آب سوزان (صافّات/ 67 و 68)، غسلين يا چرك و خون (حاقّه/ 36) ضريع به معناى نوعى گياه سمّى (غاشيه/ 5)، غساق يا خونابه (نبأ/ 25) و صديد به معناى چرك و خونابه جراحت (ابراهيم/ 17- 15؛ پيام قرآن، 439- 424).

3. پوشيدنى‌ها:

از عذاب‌هاى دوزخ، پوشانيدن لباس‌هاى دردآور و سوزنده بر دوزخيان است (حج/ 22- 19؛ ابراهيم/ 49 و 50). پوشيدنى‌هاى دوزخى، زشت و بدمنظر و بدبويند و شعله‌ور.

4. عذاب‌هاى ديگر جسمانى:

برخى ديگر از عذاب‌هاى دوزخى كه جسم آدمى را رنج مى‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهاى كشنده و دودهاى غليظ و آتش‌زا (واقعه/ 46- 41)، روييدن پوست‌هاى پى در پى و از ميان رفتن آنها (نساء/ 56)، داغ شدن صورت و پهلو و پشت (توبه/ 36)، حبس در زندان‌هاى تنگ و تاريك با غل و زنجير به صورت انفرادى (فرقان/ 13 و 14)، كشانيده شدن به سوى آتش در حالى كه گناهكار غل و زنجير بر گردن و دست‌

و پا دارد (مؤمن/ 71 و 72) و ....

عوامل عذاب:

برخى گناهانى كه مايه عذاب جاودان دوزخ‌اند، عبارت‌اند از:

كفر (آل عمران/ 116)، نفاق (مجادله/ 17)، قتل و جنايت (نساء/ 93)، رباخوارى (بقره/ 275) و ظلم (شورى/ 45).

***

عرش: مركز تدبير و اراده الهى؛ مقام ربوبيّت پروردگار

كلمه «عرش» به معناى جايى است كه سقف دارد و نيز جايى كه سلطان بر آن مى‌نشيند (مفردات، 329)؛ امّا در اصطلاح دينى عرصه زمامدارى خداوند را گويند.

اين اصطلاح كنايه از استيلاى خداوند بر مُلك و قيام او به تدبير امور عالَم است (يونس/ 3). عرش و پاره‌اى مفاهيم ديگر- همانند كرسى، لوح و قلم- مفاهيمى معنوى و مربوط به عالَم غيب‌اند كه فهم انسان از راه يافتن به حقيقت آنها ناتوان است (آشنايى با قرآن‌، 2/ 66 و 67). از اين رو، عده‌اى از مسلمانان پرسيدن درباره آنها را جايز ندانسته‌اند. با اين حال، برخى مسلمانان از امامان شيعه (ع) پرسش‌هايى كرده‌اند و امامان به قدر توانايى و درك پرسندگان، مفاهيم ياد شده‌