سروده‌هاى شورانگيز و سوگمندانۀ شاعران شيعى و غيرشيعى پس از عاشورا نيز قلب‌ها را به كربلا گره مى‌زد و شور و شعور به جان‌ها و انديشه‌ها مى‌بخشيد.در سروده‌هاى فارسى از حدود قرن پنجم و ششم،اشارات و نشانه‌هايى از حادثۀ كربلا يافت مى‌شود.اين سروده‌ها بيش از هر چيز بر «سوگ»كربلا تكيه دارند و به‌ندرت به پيام‌هاى اين نهضت عظيم و بى‌بديل تاريخ پرداخته‌اند.

براى شناخت بهتر و عميق‌تر سروده‌هاى عاشورايى و روشن ساختن اين نكته كه عاشورا با همۀ ابعادش در هيئت يك فرهنگ در روزگار ما مطرح شده است،از طرح يك مقدمّه ناگزيريم.در نهضت عاشورا چهار عنصر حماسه، پيام،سوگ و عرفان در پرشكوه‌ترين و زيباترين شكل در هم تنيده شده است.اين عناصر،در هيچ‌يك از حوادث تاريخ اسلام،در اوج و گستردگى كربلا ديده نمى‌شوند.اشاره به هريك از اين عناصر و جست‌وجوى آن در شعر عاشورايى ادب فارسى،ما را با چند و چون و اضلاع شعر عاشورايى امروز آشناتر مى‌سازد.

1-1.حماسه

تنها كسانى مى‌توانند شگفت‌ترين و بزرگ‌ترين عظمت‌ها را رقم بزنند كه والاترين آرمان‌ها را فراچشم داشته،و روشن‌ترين ايمان و معرفت را در قلب و جان خويش اندوخته باشند.آنان كه سقف پروازشان كوتاه و به تعبير لطيف قرآن«از زندگى دنيا ظاهرى را مى شناسند و از آخرت غافلند» [1]،هرگز حماسه را در زندگى تجربه نخواهند كرد و كاروان عشق را تا منزل محبوب همراه نخواهند شد.قرآن به كسانى اشاره دارد كه در عرصۀ جنگ از وحشت