((مانور عبارت است از حركت و جابه جايى حساب شده افراد و ادوات جنگى در زمان و مكان معيّن ، به منظور قرار گرفتن در وضعيتى برتر نسبت به وضعيت دشمن .))(59)

جـوهـر و هـسته مركزى مانور را ((تحرك )) تشكيل مى دهد، همان چيزى كه موفقيت در جنگ به طور قابل ملاحظه اى به آن بستگى دارد، يعنى حركت فيزيكى نيروها و ادوات جنگى .

مـراد از مـانـور بـه عـنـوان يـكى از اصول جنگ ، مانور تاكتيكى و عملياتى است .(60) از مانور گاهى به نام اصل تحرّك نيز ياد شده است .(61)

پيشينه مانور

اسـلوب تـحـرك و جابه جايى در ميدان نبرد براى هجوم به نقاط ضعف دشمن ، از قديمى ترين شيوه هاى بشرى در جنگ ها بوده است . از زمانى كه جنگجويان نخستين براى پيروزى بر دشمن و نـيـز دسـتـيابى به بخش مرتفع ترى از زمين و يا قرار گرفتن در مسير تابش مستقيم اشعه خـورشـيـد يا جهت وزش باد و طوفان دست به تحركاتى مى زدند و يابراى كشاندن دشمن به مـنـطـقـه مـنـاسـب تـن بـه يـك فـرار سـاخـتـگـى مـى دادنـد، در واقـع بـه ايـن اصـل و اسـلوب جـنـگـى عمل مى كردند و در سايه آن به پيروزى هاى مهمّى دست مى يافتند، اين تـجـربـه از طـريـق نـقـل ، سـيـنـه بـه سـيـنـه بـه نـسـل هـاى بـعـدى انـتـقـال يـافـتـه ولى از تـدويـن آن بـه عـنـوان يـكـى از اصـول جـنـگ و ثـبـت آن در كتاب ها زمان چندانى نمى گذرد. جان ام كالينز معتقد است اين برنامه به سال 1812 ميلادى برمى گردد.(62)

مانور از ديدگاه قرآن

قرآن كريم ضمن بيان حرمت پشت كردن به دشمن و ممنوعيّت پرهيز از رويارويى با آنها، موارد ((عقب روى )) و ((عقب نشينى )) را كه مصاديقى از مانور هستند، از اين امر مستثنى كرده است .

يَا اءَيُّهَا الَّذِينَ اَّمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ

وَمـَنْ يـُوَلِّهـِمْ يـَوْمـَئِذٍ دُبـُرَهُ إِلا مـُتـَحـَرِّفـاً لِقِتَالٍ اءَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّهِ...(63)

اى كـسـانـى كـه ايـمـان آورده ايـد، هـرگـاه [در مـيدان نبرد] به كافران برخورد كرديد كه به [سوى شما] روى مى آورند، به آنان پشت مكنيد.

و هـر كـه در آن هـنگام به آنان پشت كند ـ مگر آنكه [هدفش ] كناره گيرى براى نبردى [مجدّد] يا پيوستن به جمعى [ديگر از همرزمانش ] باشد ـ قطعا به خشم خدا گرفتار خواهد شد.

مـرحـوم طـبـرسـى در تـفـسـيـر ((مـتحرفا لقتال )) مى گويد:((يعنى اينكه درهنگام رويارويى ، مـوضـع خـود را تـرك كـنـد و به موضع ديگرى برود كه براى جنگيدن مناسب تر است . و به قـولى عـبـارت است از: انحراف پيدا كردن از موضعى به موضع ديگر براى پيدا كردن نقطه ضعف دشمن جهت وارد كردن ضربه به او.))(64)

عـلامـه طـباطبايى نيز در تفسير تحرّف مى گويد:((بدين معناست كه مرد جنگى در ميدان نبرد از ايـن سـو بـه آنـسـو مـى رود تـا بـديـن وسـيـله راهـى بـراى غـافـلگـيـر كـردن حريف خود پيدا نمايد.))(65)

اهميّت مانور

مانور از اصول ارزشمند جنگ ، جوهر اصلى توان رزمى است كه نقش اساسى در تهاجم دارد. اين اصل به تمركز، شكل و آرايش مى دهد، با انجماد فكرى و مواضع ثابت فيزيكى در تضاد است و تهاجم غير مستقيم به دشمن محسوب مى شود.(66)

به كارگيرى مانور موجب كاهش قابل ملاحظه اى از تلفات و تسريع پيروزى است . استفاده از ايـن اصـل بـراى يـگـان هـايـى كـه بـا اسـتـعـداد كـمـتـر نـسـبـت بـه دشـمـن در حـال رزم هـسـتـند، امرى حياتى است و تاريخ نظامى پر است از شواهدى كه يك ارتش با نيروى برابر و حتى كمتر، به علّت استفاده از اين اصل بر دشمن فائق آمده است .

شـنـاخت مانورها و برداشت صحيح از آنها اين اجازه را به فرمانده مى دهد كه قدرت و تفكّر خود را به نحو شايسته و منطقى بر دشمن تحميل كند.(67)

بـايـد تـوجـّه داشـت كـه هـيـچ چـيـز دشـوارتـر از اجراى مانور درميدان نبرد نيست ، چرا كه تنها كارشناس مانور است كه مى تواند از آن بهره بگيرد و اگر اين امر توسط افراد غير ماهر به كـارگـرفـته شود، بازى خطرناكى است كه ممكن است به قيمت نابودى فرمانده و سپاهش تمام شود.(68)