اَقْصُري‌، ابوالحجاج‌ يوسف‌ بن‌ عبدالرحيم‌ بن‌ غُزي‌ قرشى‌ مهدوي‌ (د 642ق‌/1244م‌)، عارف‌، زاهد و از مشايخ‌ِ صوفية مصر، منسوب‌ به‌ اقصر، شهري‌ در سواحل‌ شرقى‌ رود نيل‌. از تاريخ‌ ولادت‌ و جزئيات‌ زندگى‌ او اطلاع‌ دقيقى‌ در دست‌ نيست‌، تنها مى‌دانيم‌ كه‌ ابتدا به‌ شغل‌ ديوانى‌ اشتغال‌ داشته‌، سپس‌ به‌ تصوف‌ روي‌ آورده‌، و مريد عبدالرزاق‌، شاگرد ابومَدين‌ مغربى‌، شده‌ است‌ (ادفوي‌، 723؛ شعرانى‌، 1/157). به‌ گفتة ادفوي‌، وي‌ محضر عبدالرحيم‌ ابن‌ حجون‌ (د 592ق‌) را نيز درك‌ كرده‌ بود (همانجا).
از شاگردان‌ او مى‌توان‌ از على‌ ادفوي‌، على‌ بن‌ بدران‌، شماس‌ سفطى‌، ابراهيم‌ فاوي‌، برهان‌ كبير، بدر دمشقى‌ و مفرّج‌ دمامينى‌ نام‌ برد (ادفوي‌، همانجا؛ ابن‌ ملقن‌، 481).
وي‌ در اقصر درگذشت‌ و در همانجا به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ادفوي‌، 724؛ ابن‌ بطوطه‌، 1/70؛ سيوطى‌، 1/518؛ ابن‌ اياس‌، 1(1)/276؛ شعرانى‌، همانجا). فرزند او نجم‌ الدين‌ احمد پس‌ از درگذشت‌ پدر بر مزار او ضريحى‌ ساخت‌ (ادفوي‌، 154؛ ابن‌ ملقن‌، 482؛ شعرانى‌، همانجا). به‌ سبب‌ اعتقادي‌ كه‌ مردم‌ در زمان‌ حيات‌ اقصري‌ به‌ وي‌ يافته‌ بودند، پس‌ از درگذشت‌ او نيز بسياري‌ به‌ زيارت‌ مزار وي‌ مى‌آمدند (نك: ادفوي‌، 724؛ ابن‌ ملقن‌، 481؛ نبهانى‌، 2/531). كراماتى‌ به‌ او نسبت‌ داده‌اند و به‌ معراج‌ او در شب‌ نيمة شعبان‌ معتقدند و همه‌ ساله‌ اين‌ شب‌ را جشن‌ مى‌گيرند (ادفوي‌، ابن‌ ملقن‌، همانجاها؛ نيز نك: نويري‌، 1/13).
از سخنانى‌ كه‌ از اقصري‌ در كتب‌ صوفيه‌ نقل‌ شده‌، چنين‌ بر مى‌آيد كه‌ او اهل‌ وجد و سماع‌ بوده‌، و در حال‌ وجد به‌ شعر سرودن‌ نيز مى‌پرداخته‌ است‌ (نك: شعرانى‌، 1/158- 159).
تنها اثري‌ كه‌ از اقصري‌ باقى‌ مانده‌، ارجوزه‌اي‌ است‌ در توحيد شامل‌ 328 ،1بيت‌ متضمن‌ اصول‌ دين‌ و ادلة توحيد كه‌ ابوعلى‌ عمر بن‌ ابى‌ عبدالله‌ سكونى‌ اشبيلى‌، شرحى‌ بر ابيات‌ آن‌ نوشته‌ است‌. نسخة خطى‌ اين‌ منظومه‌ در كتابخانة عمومى‌ رباط، و شرح‌ آن‌ در دارالكتب‌ مصر موجود است‌ ( خديويه‌، 7/236؛ علوش‌، 1(2)/249).
مآخذ: ابن‌اياس‌، محمد، بدائع‌ الزهور فى‌ وقائع‌ الدهور، به‌ كوشش‌ محمد مصطفى‌، قاهره‌، 1402ق‌/ 1982م‌؛ ابن‌ بطوطه‌، رحلة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالمنعم‌ عريان‌، بيروت‌، 1407ق‌/ 1987م‌؛ ابن‌ملقن‌، عمر، طبقات‌الاولياء، به‌كوشش‌ نورالدين‌شريبه‌، بيروت‌، 1406ق‌/ 1986م‌؛ ادفوي‌، جعفر، الطالع‌ السعيد، به‌ كوشش‌ سعد محمد حسن‌، قاهره‌، 1386ق‌/1966م‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سيوطى‌، حسن‌ المحاضرة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، داراحياء الكتب‌ العربيه‌، 1387ق‌/1967م‌؛ شعرانى‌، عبدالوهاب‌، الطبقات‌ الكبري‌، قاهره‌، 1374ق‌/1954م‌؛ علوش‌، ي‌. س‌. و عبدالله‌ رجراجى‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربية، پاريس‌، 1954م‌؛ نبهانى‌، يوسف‌، جامع‌ كرامات‌ الاولياء، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ عطوه‌ عوض‌، دارالفكر، 1409ق‌/1989م‌ ؛ نويري‌، محمد،