اَقْدَسى‌ِ مَشْهَدي‌، محمد (د 1002ق‌/1594م‌)، از شعراي‌ عهد صفوي‌. او در مشهد زاده‌ شد (نك: اوحدي‌، 170؛ گلچين‌، 14، 18؛ قس‌: فخرالزمانى‌، 235، كه‌ زادگاه‌ وي‌ را سبزوار ذكر كرده‌ است‌). سال‌ ولادت‌ وي‌ دانسته‌ نيست‌، اما از آنجا كه‌ درگذشت‌ او را در 26 سالگى‌ نوشته‌اند (نك: اوحدي‌، 171؛ نفيسى‌، 1/517)، ولادت‌ وي‌ مى‌بايست‌ در 976ق‌/1568م‌ باشد.
اقدسى‌ در اوايل‌ جوانى‌ هجويه‌اي‌ سرود و آن‌را به‌ جنونى‌ قندهاري‌ نسبت‌ داد، اما پس‌ از برملا شدن‌ آن‌ از بيم‌ جان‌ گريخت‌. گويند به‌ عتبات‌ رفت‌ و در آنجا توبه‌ كرد و اشعاري‌ در مدح‌ امامان‌ سرود (اوحدي‌، 170؛ نيز نك: فخرالزمانى‌، 235-236) و پس‌ از بازگشت‌ در اوايل‌ سلطنت‌ شاه‌عباس‌ (سل 996- 1038ق‌/1588-1629م‌) به‌ قزوين‌ رفت‌ و به‌ دربار وي‌ راه‌ يافت‌ و هم‌ در آنجا با كسانى‌ چون‌ تقى‌الدين‌ اوحدي‌ صاحب‌ عرفات‌ العاشقين‌ آشنا شد و در زمرة دوستان‌ وي‌ درآمد. سپس‌ راهى‌ اصفهان‌ و شيراز شد و در اين‌ دو شهر نيز همراه‌ با اوحدي‌، حكيم‌ شفايى‌ و ميرجنونى‌ در مجالس‌ مباحثه‌ و مشاعره‌ شركت‌ مى‌كرد. بار ديگر در شيراز به‌ سبب‌ برخى‌ اشعارش‌ خشم‌ مردم‌ را برانگيخت‌ و اين‌بار به‌ اشارة اوحدي‌ از مهلكه‌ جان‌ به‌ در برد و به‌ زيارت‌ عتبات‌ رفت‌ و در 1001ق‌ به‌ اصفهان‌ بازگشت‌ و سپس‌ به‌ قزوين‌ رفت‌ و در آنجا درگذشت‌ (اوحدي‌، 170-171؛ نك: گلچين‌، 15؛ قس‌: فخرالزمانى‌، 235-237).
با آنكه‌ عمر اقدسى‌ چندان‌ نپاييد كه‌ در شاعري‌ به‌ كمال‌ رسد، اما اشعار وي‌ تحسين‌ بسياري‌ از تذكره‌نويسان‌ را برانگيخت‌. از جمله‌ ركن‌الدين‌ مسعود كاشانى‌ در مجموعة خيال‌ مثنوي‌ زيبايى‌ در ستايش‌ از اقدسى‌ سروده‌، و در يكى‌ از ابيات‌ آن‌ ماده‌ تاريخى‌ نيز براي‌ درگذشت‌ شاعر داده‌ است‌، كه‌ براساس‌ اين‌ ماده‌ تاريخ‌ (زعالم‌ اقدسى‌ رفت‌) وي‌ در 1003ق‌ درگذشته‌ است‌ (همو، 237-242).
از اقدسى‌ افزون‌ بر ابيات‌ پراكنده‌ كه‌ در تذكره‌ها موجود است‌، ساقى‌نامة دلنشينى‌ نيز برجاي‌ مانده‌ كه‌ در آن‌ شرحى‌ كوتاه‌ از مجلس‌ طرب‌ شاه‌ عباس‌ صفوي‌ آمده‌ است‌. ابيات‌ اين‌ ساقى‌ نامه‌ آكنده‌ از استعاره‌ها و صور خيال‌ بديع‌ است‌. متن‌ كامل‌ آن‌ در تذكرة ميخانه‌ تأليف‌ فخرالزمانى‌ قزوينى‌ و به‌ كوشش‌ احمد گلچين‌ معانى‌ در تهران‌ (1340ش‌) چاپ‌ شده‌ است‌.
مآخذ: اوحدي‌ بليانى‌، تقى‌الدين‌، عرفات‌ العاشقين‌، نسخة خطى‌ كتابخانة ملك‌، شم 5324؛ فخرالزمانى‌، عبدالنبى‌، تذكرة ميخانه‌، به‌كوشش‌ احمد گلچين‌ معانى‌، تهران‌، 1363ش‌؛ گلچين‌ معانى‌، احمد، «اقدسى‌ مشهدي‌»، نشرية فرهنگ‌ خراسان‌، مشهد، 1339ش‌، س‌ 3، شم 1؛ نفيسى‌، سعيد، تاريخ‌ نظم‌ و نثر در ايران‌ و در زبان‌ فارسى‌، تهران‌، 1344ش‌. بخش‌ ادبيات‌ فارسى‌