اِعْتِقادْ خان‌، محمد مراد كشميري‌ (1067-1139ق‌/1657- 1727م‌)، دولتمرد و تاريخ‌ نگار دورة بابُريان‌ هند.
اعتقاد خان‌ از خانواده‌اي‌ ناشناخته‌ از كشمير بود كه‌ به‌ مناصب‌ عالى‌ حكومتى‌ دست‌ يافت‌. او نخست‌ به‌ خدمت‌ خان‌ جهان‌ كُكلتاش‌ درآمد، سپس‌ وارد دربار شد و به‌ منصب‌ نظامى‌ نيز رسيد؛ اما پس‌ از يك‌ يا دو سال‌ عزل‌ گرديد؛ سپس‌ به‌ يكى‌ از دولتمردان‌ محمد معظم‌ (بعدها بهادرشاه‌، سل 1119-1124ق‌/1707-1712م‌) پيوست‌. وي‌ پس‌ از مرگ‌ اورنگ‌ زيب‌ و آغاز سلطنت‌ بهادرشاه‌ از طريق‌ منعم‌ خان‌، قدرتمندترين‌ دولتمرد دربار به‌ دستگاه‌ حكومت‌ وارد گرديد و منصب‌ هزاري‌ گرفت‌ و ملقب‌ به‌ وكالت‌ خان‌ شد. در دورة جهاندارشاه‌ (سل 1124ق‌) لقب‌ بهادر يافت‌ و به‌ منصب‌ دو هزاري‌ رسيد. در دورة فرخ‌ سيَر (1124-1131ق‌/1712-1719م‌) نخست‌ به‌ خدمت‌ برادران‌ قدرتمند باره‌ سادات‌ (ه م‌)، عبدالله‌ خان‌ و حسين‌ على‌ خان‌ درآمد و ملقب‌ به‌ محمد مراد خان‌ گرديد و از يساولان‌ تزك‌ شد (شاهنواز خان‌، 1/339؛ اروين‌، ؛ I/340-344 نيز نك: معتمدخان‌، 2/62).
اعتقاد خان‌ كه‌ از مشاوران‌ نزديك‌ شاه‌ نيز بود، به‌ قدرت‌ و ثروت‌ بسياري‌ دست‌ يافت‌ و ملقب‌ به‌ ركن‌الدوله‌ گرديد و منصب‌ هفت‌ هزاري‌ يافت‌ و ناحية مرادآباد به‌ تيول‌ او داده‌ شد كه‌ آن‌ را ركن‌ آباد ناميد (خافى‌ خان‌، 2/791-792؛ لكهنوي‌، 44 ,27 ؛ شاهنوازخان‌، 1/340-341؛ اروين‌، .(I/343
اعتقاد خان‌، شاه‌ بابري‌ را به‌ مبارزه‌ با خاندان‌ قدرتمند باره‌ سادات‌ كه‌ بر فرمانروايان‌ متأخر تيموري‌ مسلط نبودند، برانگيخت‌؛ اما برادران‌ باره‌ سادات‌ توطئه‌ را كشف‌، و فرخ‌ سير را دستگير كردند و پس‌ از مدتى‌ او را به‌ قتل‌ رساندند. اعتقادخان‌ نيز دستگير، و سپس‌ خانه‌ نشين‌ گرديد و تمام‌ اموال‌ و املاكش‌ مصادره‌ شد (خافى‌خان‌، 2/792-794، 800 - 802، 813، 817؛ شاهنواز خان‌، 1/342-343؛ لكهنوي‌، همانجا). اروين‌ به‌ خيانت‌ اعتقاد خان‌ نسبت‌ به‌ سرور خود در اين‌ ماجرا اشاره‌ مى‌كند .(I/381)
اعتقادخان‌ تا دورة محمد شاه‌ بابري‌ (سل 1131-1161ق‌/1719- 1748م‌) خانه‌نشين‌ بود. چون‌ قدرت‌ خاندان‌ باره‌ سادات‌ رو به‌ كاستى‌ نهاد، از جانب‌ محمد شاه‌ منصب‌ پيشين‌ را باز يافت‌ و با اينكه‌ كمك‌ هزينه‌اي‌ نيز به‌ او پرداخت‌ مى‌شد، نقشى‌ در دستگاه‌ حكومتى‌ به‌ او محول‌ نگرديد (شاهنواز خان‌، 1/346؛ خافى‌ خان‌، 2/915). در برخى‌ از منابع‌ از اعتقاد خان‌ به‌ بدي‌ ياد كرده‌، و خلق‌ و خوي‌ او را نكوهيده‌اند (همو، 2/719؛ اروين‌، ؛ I/344 طباطبايى‌، 2/411).
اعتقادخان‌ دوستدار ادب‌ بود و خود نيز شعر مى‌سرود. تأليف‌ كتاب‌ تاريخ‌ اعتقادخانى‌ را به‌ او نسبت‌ مى‌دهند. در اين‌ كتاب‌ به‌ بيان‌ رويدادهاي‌ پادشاهان‌ بابري‌ زمان‌ اعتقادخان‌ پرداخته‌ شده‌، و سروده‌هايى‌ از او نيز در آن‌ آمده‌ است‌. نسخه‌اي‌ خطى‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانة شخصى‌ نذير احمد در هندوستان‌ موجود است‌ (نذيراحمد، 186- 188؛ نك: خوشگو، 206-207).
مآخذ: خافى‌ خان‌ نظام‌ الملكى‌، محمد هاشم‌، منتخب‌ اللباب‌، به‌ كوشش‌ كبيرالدين‌ احمد، كلكته‌، 1874م‌؛ خوشگو، بندر، سفينه‌، پتنه‌، 1378ق‌/1959م‌؛ شاهنواز خان‌، مآثرالامرا، به‌ كوشش‌ عبدالرحيم‌، كلكته‌، 1888م‌؛ طباطبايى‌، غلام‌ حسين‌، سيرالمتأخرين‌، لكهنو، 1883م‌؛ معتمدخان‌، محمد، تاريخ‌ محمدي‌، به‌ كوشش‌ امتياز على‌ عرشى‌، عليگره‌، 1960م‌؛ نذيراحمد، «تاريخ‌ اعتقاد خانى‌»، نشرية انجمن‌ غالب‌، دهلى‌، 1984م‌؛ نيز:
Irvine, W., Later Mughals, New Delhi, 1971; Lakhnawi, Sh. D., 9 h ? hn ? ma Munawwar Kal ? m, Patna, 1980.
مجيد سميعى‌