responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 9  صفحه : 3590
اصبغ‌ بن‌ نباته‌
جلد: 9
     
شماره مقاله:3590


اَصْبَغ‌ِ بْن‌ِ نُباته‌، ابوالقاسم‌، از اصحاب‌ امام‌ على‌ بن‌ ابى‌ طالب‌(ع‌). او از بنى‌ حنظله‌ و از تيرة مُجاشع‌ بن‌ دارم‌ بود (برّي‌، 1/186؛ ابن‌ حزم‌، 231). وي‌ كوفى‌ بوده‌، و در روزگار خلافت‌ امام‌ على‌(ع‌)، يكى‌ از نامدارترين‌ و استوارترين‌ ياران‌ امام‌ به‌ شمار مى‌آمده‌ است‌ (ابن‌ سعد، 6/225)، اما رواياتى‌ مبنى‌ بر اينكه‌ او دوران‌ پيامبر(ص‌) را درك‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ حجر، 1/108) و نيز روايت‌ وي‌ از عمر بن‌ خطاب‌ (مزي‌، 3/308)، قابل‌ اعتماد به‌ نظر نمى‌رسد.
به‌ روايت‌ نصر بن‌ مزاحم‌ (ص‌ 442-443)، اصبغ‌ پيرمردي‌ زاهد و عابد بود و از جنگاوران‌ عراق‌ و از سرداران‌ على‌(ع‌) به‌ شمار مى‌آمد. اصبغ‌ را يكى‌ از «شرطة الخميس‌» در جنگ‌ صفين‌ ياد كرده‌اند (خليفه‌، 1/231). از خود او در معنى‌ اين‌ عنوان‌ روايت‌ شده‌ است‌ كه‌ ما با على‌(ع‌) شرط و پيمان‌ بستيم‌ تا پاي‌ جان‌ در راه‌ او فداكاري‌ كنيم‌ (نك: كشى‌، 103؛ خويى‌، 3/222). از اصبغ‌ برخى‌ روايات‌ نيز در شرح‌ حوادث‌ جنگ‌ جمل‌ در دست‌ است‌ (ابن‌ ابى‌ الحديد، 1/248، 263). وي‌ همچنين‌ يكى‌ از راويان‌ برخى‌ رويدادهاي‌ جنگ‌ صفين‌ است‌ (مثلاً نك: نصر بن‌ مزاحم‌، 322، 442). از برخى‌ روايات‌، ميزان‌ محبوبيت‌ و منزلت‌ اصبغ‌ نزد على‌(ع‌) به‌ خوبى‌ آشكار است‌ (مثلاً نك: طوسى‌، امالى‌، 1/176).
همچنين‌ آمده‌ است‌ كه‌ او روزگاري‌ پس‌ از امام‌ على‌(ع‌) مى‌زيسته‌ (نك: نجاشى‌، 8) و واقعة شهادت‌ وي‌ را گزارش‌ كرده‌ است‌ (نك: مفيد، 351) و حتى‌ گفته‌ شده‌ كه‌ وي‌ پس‌ از سدة 1 ق‌ درگذشته‌ است‌ (نك: آقابزرگ‌، 25/105). گزارشى‌ كه‌ زندگى‌ او را تا روزگاري‌ بس‌ دراز پس‌ از شهادت‌ على‌ (ع‌) تأييد كند، در دست‌ نيست‌ و اقوال‌ گوناگون‌ دربارة دوران‌ زندگى‌ او نيز از روايات‌ مختلف‌ وي‌ - منقول‌ در مآخذ روايى‌ - سرچشمه‌ گرفته‌ است‌. همچنين‌ از او روايتى‌ از امام‌ حسن‌(ع‌) (نك: خويى‌، 3/223) و امام‌ حسين‌(ع‌) نقل‌ شده‌ است‌ (نك: ابن‌ شهر آشوب‌، 4/52) و طوسى‌ ( الفهرست‌، 63) نيز آورده‌ است‌ كه‌ اصبغ‌ اثري‌ در «مقتل‌» امام‌ حسين‌(ع‌) داشته‌، و سند خود را به‌ آن‌ ذكر كرده‌ است‌؛ اما در تكيه‌ بر اين‌ موارد، بايد سخت‌ احتياط كرد، زيرا طريق‌ روايى‌ اثر ياد شده‌ را به‌ سبب‌ كثرت‌ مجاهيل‌ ضعيف‌ شمرده‌اند (نك: خويى‌، 3/222). طوسى‌ او را در طبقة اصحاب‌ امام‌ حسن‌(ع‌) نيز برشمرده‌ است‌ ( رجال‌، 66).
آنچه‌ بيشتر ماية شهرت‌ اصبغ‌ بوده‌، شخصيت‌ روايى‌ اوست‌. غالب‌ رواياتى‌ كه‌ وي‌ نقل‌ كرده‌، به‌ امام‌ على‌ (ع‌) مى‌رسد. بيشتر اين‌ روايات‌ در كتابها و منابع‌ شيعى‌ منعكس‌ شده‌اند (براي‌ فهرستى‌ از روايات‌ وي‌ در كتابهاي‌ اربعة شيعه‌، نك: خويى‌، همانجا). بيشتر موضوعات‌ روايات‌ او تاريخى‌، فقهى‌ و اخلاقى‌ است‌. مشهورترين‌ روايت‌ اصبغ‌ از امام‌ على‌(ع‌) يكى‌ عهدنامة معروف‌ مالك‌ اشتر است‌ و ديگري‌ وصيت‌ امام‌ به‌فرزندش‌محمدحنفيه‌(نجاشى‌،همانجا؛طوسى‌، الفهرست‌، 62 -63).
اصبغ‌ از اين‌ كسان‌ نيز روايت‌ كرده‌ است‌: ابوايوب‌ خالد بن‌ زيد انصاري‌، عمار بن‌ ياسر و عمر بن‌ خطاب‌ (ذهبى‌، ميزان‌...، 1/271؛ مزي‌، 3/308). گروهى‌ چون‌ ابوجارود زياد بن‌ منذر، خالد نوفلى‌، محمد ابن‌ داوود غنوي‌، اجلح‌ بن‌ عبدالله‌ كندي‌ و ابوحمزة ثمالى‌ از او روايت‌ كرده‌اند (ابن‌ حبان‌، 1/357؛ مزي‌، همانجا).
بيشتر رجال‌ شناسان‌ و محدثان‌ اهل‌ سنت‌، اصبغ‌ را غير موثق‌ و ضعيف‌ دانسته‌اند (يحيى‌ بن‌ معين‌، 2/42؛ ابن‌ سعد، 6/225؛ ابن‌ حبان‌، 1/174؛ ابن‌ عدي‌، 1/298؛ جوزجانى‌، 47؛ نسايى‌، 156؛ دارقطنى‌، 67؛ ابن‌ حجر، 1/81) كه‌ اين‌ موضوع‌ به‌ پيوند صادقانة اصبغ‌ با امام‌ على‌(ع‌) بى‌ ربط نمى‌نمايد؛ تا بدانجا كه‌ برخى‌ او را «رافضى‌» و گاه‌ از غلات‌ شيعه‌ محسوب‌ داشته‌اند (نك: بسوي‌، 3/190؛ ذهبى‌، المغنى‌، 1/93؛ ابن‌ حجر، همانجا). با اينهمه‌، عجلى‌ (ص‌ 71)، اصبغ‌ را در شمار ثقات‌ آورده‌ است‌. رجال‌ شناسان‌ شيعى‌ او را توثيق‌ كرده‌، و از ثقات‌ برجسته‌ شمرده‌اند (مثلاً نك: حلى‌، 24؛ حر عاملى‌، 20/142- 143).
مآخذ: آقا بزرگ‌، الذريعة؛ ابن‌ حبان‌، محمد، المجروحين‌، به‌ كوشش‌ محمود ابراهيم‌ زايد، بيروت‌، 1396ق‌؛ ابن‌ ابى‌ الحديد، عبدالحميد، شرح‌ نهج‌ البلاغه‌، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1378ق‌/1959م‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، تقريب‌ التهذيب‌، به‌ كوشش‌ عبدالوهاب‌ عبداللطيف‌، بيروت‌، 1395ق‌/1975م‌؛ ابن‌ حزم‌، على‌، جمهرة انساب‌ العرب‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، دارصادر؛ ابن‌ شهر آشوب‌، محمد، المناقب‌، قم‌، مطبعة علميه‌؛ ابن‌ عدي‌، احمد، الكامل‌ فى‌ الضعفاء الرجال‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ بري‌ تلمسانى‌، محمد، الجوهرة، به‌ كوشش‌ محمد تونجى‌، رياض‌، 1403ق‌/1983م‌؛ بسوي‌، يعقوب‌، المعرفة و التاريخ‌، به‌ كوشش‌ اكرم‌ ضياء عمري‌، بغداد، 1396ق‌/1979م‌؛ جوزجانى‌، ابراهيم‌، احوال‌ الرجال‌، به‌ كوشش‌ صبحى‌ بدري‌ سامرايى‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ حر عاملى‌، محمد، وسائل‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ محمد رازي‌، بيروت‌، 1389ق‌؛ حلى‌، حسن‌، رجال‌، به‌ كوشش‌ محمدصادق‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، 1381ق‌/1961م‌؛ خليفة بن‌ خياط، تاريخ‌، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، 1967م‌؛ خويى‌، ابوالقاسم‌، معجم‌ رجال‌ الحديث‌، بيروت‌، 1403ق‌؛ دارقطنى‌، على‌، الضعفاء و المتروكين‌، به‌ كوشش‌ صبحى‌ بدري‌ سامرايى‌، بيروت‌، 1406ق‌/1989م‌؛ ذهبى‌، محمد، المغنى‌، به‌ كوشش‌ نورالدين‌ عتر، حلب‌، 1391ق‌/1971م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، بيروت‌، 1963م‌؛ طوسى‌، محمد، امالى‌، به‌ كوشش‌ محمدصادق‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، 1384ق‌/ 1964م‌؛ همو، رجال‌، نجف‌، 1380ق‌/1961م‌؛ همو، الفهرست‌، به‌ كوشش‌ محمود راميار، مشهد، 1351ش‌؛ عجلى‌، احمد، تاريخ‌ الثقات‌، به‌ كوشش‌ عبدالمعطى‌ قلعجى‌، بيروت‌، 1405ق‌/1984م‌؛ كشى‌، محمد، معرفة الرجال‌، اختيار طوسى‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ مصطفوي‌، مشهد، 1348ش‌؛ مزي‌، يوسف‌، تهذيب‌ الكمال‌، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌، بيروت‌، 1413ق‌/1991م‌؛ مفيد، محمد، امالى‌، به‌ كوشش‌ حسين‌ استاد ولى‌ و على‌اكبر غفاري‌، قم‌، 1403ق‌؛ نجاشى‌، رجال‌، به‌ كوشش‌ موسى‌ شبيري‌ زنجانى‌، قم‌، 1407ق‌؛ نسايى‌، احمد، «الضعفاء و المتروكين‌»، همراه‌ الضعفاء الصغير بخاري‌، به‌ كوشش‌ محمود ابراهيم‌ زايد، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛ نصر بن‌ مزاحم‌، وقعة صفين‌، به‌ كوشش‌ عبدالسلام‌ هارون‌، قاهره‌، 1382ق‌؛ يحيى‌ بن‌ معين‌، التاريخ‌، به‌ كوشش‌ احمد محمد نورسيف‌، مكه‌، 1399ق‌/1979م‌. حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 9  صفحه : 3590
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست