اُشْتُران‌ْ كوه‌، از بلندترين‌ رشته‌ كوههاي‌ كوهستان‌ زاگرس‌. اين‌ رشته‌ كوه‌ بخشى‌ از چين‌خوردگى‌ زاگرس‌ (ميانى‌) است‌ كه‌ در امتداد شمال‌ باختري‌ - جنوب‌ خاوري‌ به‌ طول‌ حدود 50 كم و عرض‌ حدود 2 تا 11 كم در فاصلة دو شهرستان‌ دورود و اليگودرز از استان‌ لرستان‌ قرار گرفته‌ است‌، به‌ گونه‌اي‌ كه‌ از 10 كيلومتري‌ جنوب‌ خاور شهر دورود (مركز شهرستان‌ دورود) آغاز، و به‌ جنوب‌ روستاي‌ چقاگرگ‌ (در بخش‌ مركزي‌ شهرستان‌ اليگودرز) منتهى‌ مى‌شود. بلندترين‌ قلة اشتران‌ كوه‌ «سَن‌ْ بُران‌» 150 ،4متر ارتفاع‌ دارد و قله‌هاي‌ مهم‌ آن‌ از شمال‌ باختري‌ به‌ جنوب‌ خاوري‌ اينهاست‌: چال‌ ميشان‌، گل‌گل‌، گل‌گهر، سن‌ بران‌، كوله‌ لايو، ميرزايى‌، فيالسون‌، لگه‌، سراب‌ شاه‌ تخت‌، سوزنى‌ مهرجمال‌، مهرجمال‌، پياره‌ دره‌ تخت‌، پياره‌ كمندون‌، ازنادر و كوله‌جنو (جعفري‌، 1/63؛ نقشة عمليات‌).
در ارتفاعات‌ اشتران‌ كوه‌ دره‌هايى‌ يخچالى‌ وجود دارد كه‌ در اصطلاح‌ محلى‌ به‌ آنها چال‌ مى‌گويند. از جملة اين‌ چالها مى‌توان‌ از چال‌ ميشان‌، چال‌ كبود، چال‌ بران‌، چال‌ فيالسون‌، چال‌ شاه‌تخت‌، چال‌ پيارو و چال‌ همايون‌ نام‌ برد (خنجى‌، 54 - 55). رودهاي‌ كوچك‌ بسياري‌ از اين‌ قله‌ها سرچشمه‌ مى‌گيرند كه‌ مهره‌ زرين‌، ماربره‌، گهررود، دره‌ دايى‌ و دره‌ دزدان‌ از آن‌ جمله‌اند. درياچة گهر در يكى‌ از دامنه‌هاي‌ جنوب‌ باختري‌ اشتران‌كوه‌ و در درة گَهَررود قرار دارد (جعفري‌، همانجا).
دامنه‌هاي‌ اشتران‌ كوه‌ از ديرباز محل‌ استقرار برخى‌ طوايف‌ بوده‌ است‌؛ چنانكه‌ در حدود سال‌ 500ق‌، خاندان‌ فضلويه‌ كه‌ از كردهاي‌ شام‌ شمرده‌ مى‌شدند، پس‌ از مهاجرت‌ از آنجا و عبور از ميافارقين‌ و آذربايجان‌، دامنه‌هاي‌ شمالى‌ اشتران‌كوه‌ را به‌ عنوان‌ محل‌ استقرار خود برگزيدند. آنان‌ بعدها به‌ اتابكان‌ لرستان‌ شهرت‌ يافتند (اقبال‌، 443؛ مشكوتى‌، 64). مراتع‌ دامنه‌هاي‌ اشتران‌ كوه‌ مورد استفادة عشاير اين‌ ناحيه‌ است‌. اشتران‌ كوه‌ و به‌ ويژه‌ درياچة گهر داراي‌ جاذبه‌هاي‌ طبيعى‌ بسياري‌ است‌ (جعفري‌، همانجا).
مآخذ: اقبال‌، عباس‌، تاريخ‌ مغول‌ از حملة چنگيز تا تشكيل‌ دولت‌ تيموري‌، تهران‌، 1364ش‌؛ جعفري‌، عباس‌، كوهها و كوه‌نامة ايران‌، تهران‌، 1368ش‌؛ خنجى‌، عبدالواحد، «فرهنگ‌ كوههاي‌ ايران‌»، شكار و طبيعت‌، تهران‌، 1339ش‌، شم 7؛ مشكوتى‌، نصرت‌ الله‌، از سلاجقه‌ تا صفويه‌، تهران‌، 1343ش‌؛ نقشة عمليات‌ مشترك‌ (زمينى‌)، سازمان‌ جغرافيايى‌ نيروهاي‌ مسلح‌، تهران‌، 1371ش‌، گ‌ 9 - 39.
مژگان‌ نظامى‌