اَسيرِ لَكْهْنَوي‌، ميرمظفرعلى‌229- 299ق‌/814-882م‌، اديب‌، شاعر، مترجم‌ و نويسندة فارسى‌ و اردو زبان‌ در شبه‌ قاره‌. پدر وي‌ مير مددعلى‌ مايل‌ از اخلاف‌ محمد صالح‌ كروري‌ بود و نسب‌ به‌ عباس‌ ابن‌ على‌ع‌ مى‌رساند عشرت‌، 7، 9؛ سري‌ رام‌، /99.
اسير در اميتى‌ از توابع‌ لكهنو زاده‌ شد و در 0 سالگى‌ به‌ لكهنو رفت‌. تحصيلات‌ ابتدايى‌ و عربى‌ و فارسى‌ را نزد پدر و عموي‌ خود ميرسيدعلى‌ به‌ انجام‌ رسانيد و نزد ميرزا كاظم‌ على‌ و ميرقائم‌ على‌، آثاري‌ چون‌ حديقة سنايى‌ خواند عشرت‌، سري‌ رام‌، همانجاها؛ عروج‌، 78 و از درس‌ برخى‌ از استادان‌ «فرنگى‌ محل‌» نيز بهره‌ برد سكسينه‌، /32؛ سري‌رام‌، همانجا. اسير از همان‌ ابتدا به‌ شعر و سخن‌ سرايى‌ علاقه‌ داشت‌ و در محافل‌ شعرا شركت‌ مى‌كرد. از همين‌ رو به‌ محضر غلام‌ همدانى‌ متخلص‌ به‌ مصحفى‌ راه‌ يافت‌ و چنانكه‌ مصحفى‌ دربارة او پيش‌ بينى‌ كرده‌ بود، در اندك‌ زمانى‌ سرآمد شد عشرت‌، 8-0؛ سري‌ رام‌، همانجا و بسياري‌ از شاعران‌ چون‌ امير مينايى‌ و اسد وشوق‌ نزد او پرورش‌ يافتند و حتى‌ كسانى‌ چون‌ واجد على‌ شاه‌ و نواب‌ يوسف‌ على‌ خان‌ ناظم‌ والى‌ رامپور، در شعر و سخن‌ سنجى‌ از وي‌ بهره‌ مى‌گرفتند سري‌ رام‌، سكسينه‌، همانجاها؛ رضوي‌، /25- 28، كه‌ نام‌ 7 تن‌ از شاگردان‌ او را آورده‌ است‌.
اسير مذهب‌ تشيع‌ داشت‌ و به‌ همين‌ سبب‌ در دربار حكمرانان‌ اَوَده‌ كه‌ شيعى‌ مذهب‌ بودند، جايگاه‌ ويژه‌اي‌ يافت‌ و به‌ خدمت‌ تن‌ شاهان‌ اَوده‌، نصيرالدين‌ حيدر، امجد على‌ شاه‌ و واجد على‌ شاه‌، درآمد. اگرچه‌ در دورة واجد على‌ شاه‌ به‌ دسيسة وزير وي‌ علينقى‌ خان‌ به‌ سبب‌ دوستى‌ با امين‌ الدوله‌ چند روزي‌ زندانى‌ شد، با اينهمه‌ همچنان‌ از عنايت‌ شاه‌ برخوردار بود و از سوي‌ او به‌ دبيري‌ و نديمى‌ برگزيده‌ شد و لقب‌ «تدبيرالدوله‌ مدبرالملك‌ مير مظفر على‌ خان‌ بهادر جنگ‌» يافت‌ عشرت‌، سري‌ رام‌، سكسينه‌، همانجاها.
پس‌ از انقراض‌ سلطنت‌ اوده‌، واجد على‌ شاه‌ از لكهنو به‌ كلكته‌ تبعيد شد و بسياري‌ از نديمان‌ او را همراهى‌ كردند، اما اسير در لكهنو ماند. از اين‌ رو واجد على‌ از او سخت‌ آزرده‌ خاطر شد عروج‌، سكسينه‌، همانجاها. چندي‌ بعد اسير به‌ دربار رامپور راه‌ يافت‌ و به‌ خدمت‌ نوابان‌ آنجا، محمدسعيد خان‌، يوسف‌ على‌ خان‌ و به‌ ويژه‌ محمد كلب‌ على‌ خان‌ درآمد سري‌رام‌، سكسينه‌، همانجاها. اسير سرانجام‌ در لكهنو درگذشت‌ و در همانجا به‌ خاك‌ سپرده‌ شد همانجا؛ سيل‌، ؛ عشرت‌، 0؛ نجم‌ الغنى‌، /11؛ نورالحسن‌، . فرزندان‌ وي‌ محمد غضنفر خان‌ متخلص‌ به‌ حكيم‌ و محمد افضل‌ على‌ خان‌ متخلص‌ به‌ فضل‌ نيز هر دو از بزرگان‌ شعر و ادب‌ اردو بودند تجمل‌، 72-73؛ سري‌ رام‌، /00.
اسير در علوم‌ بلاغى‌ به‌ ويژه‌ عروض‌ و قافيه‌ چيره‌ دست‌ بود. طبعى‌ روان‌ داشت‌ و گاه‌ شمار ابيات‌ برخى‌ غزلهاي‌ او به‌ 0 بيت‌ مى‌رسد. اشعار او به‌ همان‌ سبك‌ سنتى‌ لكهنو سروده‌ شده‌ است‌، اما گاه‌ در سروده‌هاي‌ او برخى‌ اشعار بيرون‌ از اين‌ سبك‌ نيز ديده‌ مى‌شود، چنانكه‌ شيوة او در غزل‌سرايى‌ كاملاً متفاوت‌ با معاصران‌ اوست‌ سري‌ رام‌، /99-00؛ سكسينه‌، /32؛ عشرت‌، همانجا؛ ناصر، /31.
آثار:
الف‌ - فارسى‌: . اضافت‌، رساله‌اي‌ است‌ مختصر در بيان‌ 4 نوع‌ «اضافت‌ِ» دستوري‌. نخستين‌ بار اين‌ رساله‌ در مجموعة رسائل‌ اسير در لكهنو 290ق‌/873م‌ و بار ديگر در 313ق‌/915م‌ در كانپور به‌ چاپ‌ رسيد. . روضة القوافى‌. اسير اين‌ رسالة كوتاه‌ را در 261ق‌/ 845م‌ به‌ خواهش‌ برادرزادة خود ميرهادي‌ على‌ تأليف‌ كرد و در آن‌ به‌ بررسى‌ قوافى‌ اشعار پرداخته‌ است‌. . شجرة العروض‌. اسير اين‌ رساله‌ را نيز به‌ خواهش‌ هادي‌ على‌ دربارة عروض‌ نگاشته‌ است‌. اين‌ اثر و اثر پيشين‌ در رسائل‌ اسير به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. . كربلاي‌ معلى‌، يا رياض‌ المسلمين‌. اسير در اين‌ اثر كه‌ در 295ق‌/878م‌ نگاشته‌ شده‌، واقعة شهادت‌ امام‌ حسين‌ ع‌ و مصائب‌ اهل‌ بيت‌ را با بهره‌گيري‌ از يكى‌ از آثار محمدباقر مجلسى‌ در قالب‌ مثنوي‌ به‌ نظم‌ كشيده‌، و در ديباچة كتاب‌، واجد على‌ شاه‌ و نواب‌ محمد كلب‌ على‌ خان‌ را ستوده‌ است‌. اين‌ مثنوي‌ در 317ق‌/899م‌ در كانپور منتشر شده‌ است‌. استوري‌ به‌ خطا رياض‌ المسلمين‌ را كه‌ به‌ فارسى‌ سروده‌ شده‌، ترجمة اردوي‌ حق‌ اليقين‌ مجلسى‌ دانسته‌ است‌ .III/138 . گلشن‌ تعشق‌، مجموعة غزليات‌، قطعات‌، قصايد، مثنويها و انواع‌ ديگر اشعار اوست‌. در اين‌ ديوان‌ قصيده‌اي‌ مصنوع‌ در وصف‌ واجد على‌ شاه‌ آمده‌ كه‌ از حروف‌ هر مصراع‌ آن‌ به‌ حساب‌ جمل‌ تاريخ‌ 267ق‌ به‌ دست‌ مى‌آيد. گلشن‌ تعشق‌ در 317ق‌/899م‌ در لكهنو به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. . مجمع‌ البحرين‌ ذولسانين‌. اين‌ مجموعة شعر در ستايش‌ 4 معصوم‌ع‌ سروده‌شده‌،و در 324ق‌/906م‌در لكهنو منتشر شده‌است‌. . تشريح‌ الحروف‌ رضوي‌، /24.
ب‌ - اردو: از اسير ديوان‌ شعر به‌ اردو برجاي‌ مانده‌ كه‌ از آن‌ ميان‌ ديوان‌ چاپ‌ شده‌ است‌. اشعار عاشقانة او در ديوان‌ به‌ نامهاي‌ ديوان‌ اسير، رياض‌ حقيقت‌ و گلستان‌ سخن‌، و مناقب‌ در ديوان‌ گلدستة امانت‌ گرد آمده‌، و كليات‌ قصايد ش‌به‌ طور جداگانه‌ تدوين‌ شده‌ است‌. افزون‌ بر اينها، مثنويهاي‌ درة التاج‌ و معارج‌ الفضائل‌ را در بيان‌ كرامات‌ امامان‌ سروده‌، و نيز فوائد مظفريه‌ را در نحو عربى‌ نگاشته‌ است‌ عشرت‌، همانجا. اسير معيار الاشعار تأليف‌ نصيرالدين‌ طوسى‌ را به‌ نام‌ زر كامل‌ عيار به‌ اردو درآورده‌ است‌. اين‌ ترجمه‌ نخستين‌ بار در 323ق‌/ 905م‌ در لكهنو به‌ چاپ‌ رسيد و در 983م‌ تجديد چاپ‌ شد.
مآخذ: تجمل‌ حسين‌ خان‌، مرغوب‌ جهان‌، لكهنو، 307ق‌؛ رضوي‌، سرفراز على‌، مآخذات‌، كراچى‌، 981-982م‌؛ سري‌ رام‌، خمخانة جاويد، دهلى‌، 325ق‌؛ سكسينه‌، رام‌ بابو، تاريخ‌ ادب‌ اردو، ترجمة ميرزا محمد عسكري‌، كراچى‌؛ سيل‌، رورنديدورد، جامع‌ الاشعار، مدرس‌، 883م‌؛ عروج‌، عبدالرئوف‌، تذكرة فارسى‌ گو شعراي‌ اردو، كراچى‌، 971م‌؛ عشرت‌، محمد عبدالرئوف‌، آب‌ بقا، به‌ كوشش‌ جعفر على‌ نشتر، لكهنو، 928م‌؛ ناصر، سعادت‌ على‌، تذكرة خوش‌ معركه‌ زيبا، به‌ كوشش‌ مشفق‌ خواجه‌، لاهور، 970م‌؛ نجم‌الغنى‌ رامپوري‌، محمد، تاريخ‌ اوده‌، كراچى‌، 983م‌؛ نورالحسن‌، نگارستان‌ سخن‌، بهوپال‌، 293ق‌؛ نيز:
Storey, C. A., Persian Literature, Leiden, 1984.
عارف‌ نوشاهى‌