اَسْهام‌، جمع‌ سهم‌ به‌ معنى‌ بخش‌ و حصّه‌، اما در معنى‌ خاص‌، اصطلاحى‌ است‌ مالى‌ در دولت‌ عثمانى‌ در مفهوم‌ اوراق‌ قرضه‌ و اسناد خزانه‌ كه‌ به‌ صورت‌ تعهد نامه‌، اسكناس‌ و يا مقرري‌ سالانه‌ واگذار مى‌شد. اسهام‌ در اوايل‌ سلطنت‌ مصطفى‌ سوم‌ ح‌ 171-187ق‌/ 757-773م‌ رواج‌ يافت‌.
در 182ق‌ چون‌ هزينة جنگ‌ روس‌ - عثمانى‌، دولت‌ عثمانى‌ را با بحران‌ مالى‌ روبه‌رو ساخت‌، برخى‌ از دولتمردان‌ براي‌ تأمين‌ كسر بودجه‌ و تعديل‌ درآمد و هزينه‌، افزون‌ بر اسهام‌ گمركات‌، به‌ استقراض‌ از دولتهاي‌ فرانسه‌، اسپانيا و فلامان‌ هلند روي‌ آوردند جودت‌، /01-02؛ 2 .EIدر برابر، گروهى‌ نيز انتشار اسهام‌ و استقراض‌ داخلى‌ را مصلحت‌ مى‌دانستند و به‌ همين‌ منظور براي‌ تأمين‌ هزينة تقويت‌ ناوگان‌ دريايى‌ در مديترانه‌ و درياي‌ سياه‌ مقرر شد كه‌ درآمد قبرس‌ و ازمير را به‌ اسهام‌ واگذارند جودت‌، /48- 49، سپس‌ امين‌ِ دفتر، حسن‌ افندي‌ كه‌ در امور اسهام‌ داراي‌ تجربه‌ بود، بار ديگر به‌ سمت‌ دفترداري‌ برگزيده‌ شد و به‌ انتشار اسهام‌ پرداخت‌ همو، /49، 69. براي‌ اين‌ اسهام‌ سالانه‌ % سود پرداخت‌ مى‌شد. مدت‌ اين‌ اسهام‌ در برخى‌ موارد، مثلاً براي‌ «امين‌ بنا» ناظران‌ تعمير و ساخت‌ بيوتات‌ سلطنتى‌ تا 0 سال‌ بوده‌ است‌ پاكالين‌، .I/552 اسهام‌ مى‌توانست‌ خريد و فروش‌ و يا به‌ وراث‌ منتقل‌ شود. دولت‌ از خريد و فروش‌ آن‌ معادل‌ سود يك‌ ساله‌ را به‌ عنوان‌ هزينة انتقال‌ فراغ‌ دريافت‌ مى‌كرد كه‌ درآمد دولت‌ از اين‌ راه‌ بيش‌ از سودي‌ بود كه‌ به‌ صاحبان‌ سهم‌ پرداخت‌ مى‌كرد همانجا. اگرچه‌ تضمين‌ اسهام‌ بسيار معتبر بود و سود آن‌ مرتب‌ پرداخت‌ مى‌شد، با اين‌ حال‌ رجال‌ عثمانى‌، مقاطعه‌ را بر اسهام‌ ترجيح‌ مى‌دادند. دارندگان‌ اسهام‌ عموماً اشخاص‌ ميانه‌ حال‌ و زنان‌ و گاه‌ ايتام‌ بودند همانجا.
انتقال‌ اوراق‌ به‌ وراث‌ موجب‌ مى‌شد كه‌ ضرري‌ متوجه‌ صاحب‌ سهم‌ نشود همانجا؛ بلين‌، .157 برخى‌ از پژوهشگران‌ اسهام‌ را به‌ «سود مادام‌ العمر» تعبير كرده‌اند كه‌ درست‌ نمى‌نمايد 2 .EIسلاطين‌ بعدي‌ عثمانى‌ نيز روش‌ صدور و انتشار اسهام‌ را همچنان‌ ادامه‌ دادند. محمود دوم‌، آنها را به‌ زمين‌ دارانى‌ كه‌ در نتيجة اصلاحات‌ ارضى‌ در 845م‌ زيان‌ ديده‌ بودند، واگذارد همانجا. انتشار منظم‌ اين‌ اوراق‌ بهادار به‌ شيوة اروپايى‌ در 256ق‌/840م‌ آغاز شد و به‌ دارندگان‌ آن‌ سود بسيار تعلق‌ مى‌گرفت‌. اين‌ اوراق‌ بهادار به‌ نام‌ «قائمة اسهام‌» يا «قائمة معتبرة نقديه‌» ناميده‌ مى‌شد همانجا. بعدها، اوراق‌ سهام‌ با عناوين‌ «اسهام‌ ممتازه‌» با % سود سالانه‌ به‌ مدت‌ سال‌ و نيز «اسهام‌ جديده‌» انتشار يافت‌. اسهام‌ جديده‌ كه‌ در لندن‌ چاپ‌ شده‌ بود، در استقراض‌ 50 ميليون‌ فرانكى‌ در بورس‌ پاريس‌ واگذار شد پاكالين‌، همانجا. همچنين‌ پرداخت‌ ديون‌ دربار نيز به‌ وسيلة اسهام‌ جديد انجام‌ گرفت‌ بلين‌، 54 º اسهامى‌ نيز به‌ نام‌ «اسهام‌ عزيزيه‌»، «اسهام‌ عاديه‌» و «اسهام‌ عموميه‌» انتشار يافت‌ پاكالين‌، همانجا؛ 2 ؛ EIبلين‌، كه‌ همة آنها به‌ نام‌ اسهام‌ عثمانيه‌ معروف‌ شد پاكالين‌، همانجا.
ادارة امور اسهام‌ و رسيدگى‌ به‌ نقل‌ و انتقال‌ آن‌ وظيفة اداره‌اي‌ بود كه‌ «اسهام‌ محاسبه‌ قلمى‌» و يا «اسهام‌ محاسبه‌ چليكى‌» گفته‌ مى‌شد و شخص‌ مسئول‌ نيز به‌ همين‌ نام‌ اخير شهرت‌ داشت‌ همانجا. بعد از دورة تنظيمات‌، اين‌ اداره‌ برچيده‌ شد همانجا؛ 2 و ادارة ماليه‌، نظارت‌ بر امور اسهام‌، صدور حواله‌ و برات‌ را بر عهده‌ گرفت‌ بلين‌، همانجا؛ اوزون‌ چارشيلى‌، .348
مآخذ: جودت‌، احمد، تاريخ‌، استانبول‌، 309ق‌؛ نيز:
Belin, M., _ X Histoire_ E conomique de la Turquie, JA, Paris, 1865, vol. V ; EI 2 ; Pakal o n, M. Z., Osmanl o tarih deyimleri ve terimleri s N zl O g O , Istanbul, 1983; Uzun 5 ars o l o , I. H., Osmanl o devletinin merkez ve bahriye teskil @ t o , Ankara, 1984. على‌اكبر ديانت‌ ز 0//4 ز ن‌ - 1//4 ز ن‌ - 5//4