اِسْماعيلْپاشا نِشانْچى مق 101ق / 690م ، صدراعظم سلطان سليمان دوم
عثمانى. تاريخ تولد اسماعيل دانسته نيست، اما از آنجا كه هنگام مرگ، 0
ساله بوده عثمانزاده، 14، مىتوان گفت كه در حدود سال 031ق متولد شده
است. از خانواده و تبار وي نيز هيچ آگاهى در دست نيست. او اصلاً از قصبة
اَياش از توابع استان آنكارا بود همو، 13؛ طيارزاده، /2؛ شيخى، 7. به
استانبول آمد و به «حرم همايون» راه يافت و در ذيحجة 078ق/668م چوخهدار
خدمتكار مخصوص دربار عثمانى كه در پشت پردهاي بافته از چوخه منتظر اجراي
دستور مىبود شد و پس از چندي با حقوق و مرتبة بيگلربيگى روم ايلى بازنشسته
شد.
اسماعيل پاشا در 089ق/678م به مقام توقيعى يا طغرايى رسيد و به همينسبب
به نشانچى شهرت يافت. در 091ق معزول و در 092ق بار ديگر به اين مقام
منصوب شد. در ناآراميهاي زمان محمد چهارم در 098ق به وزارت رسيد و مدت يك
ماه نيز در غياب مصطفى پاشا كوپريلىزاده قائممقام صدراعظم شد. پس از كشته
شدن صدراعظم سياوش پاشا بهدست شورشيان، خاتم صدارت در اواخر ربيعالثانى
099ق/688م به وي داده شد شيخى، 7- 8؛ ثريا، 54- 55. مفتى و قاضى استانبول
نيز به سبب سستى در مقابله با شورشى كه به قتل سياوش پاشا انجاميده بود،
معزول شدند هامر پورگشتال، و اسماعيل پاشا در مقام اتابك دولت زمام امور را
در دست گرفت. فرائضىزاده /72 آغاز صدارت او را 0 جمادي الثانى 099 آورده
كه با توجه به صدارت 9 روزه عثمانزاده، 14؛ هامر پورگشتال، و يا 1 روزهاش
اوزون چارشيلى، و نيز تاريخ عزل وي در 7 جماديالا¸خر شيخى، همانجا و يا اول
رجب همانسال طيارزاده،همانجا؛ فرائضىزاده، /74، درست بهنظر نمىرسد.
اسماعيل كه مردي آرام و صوفى مشرب بود، چون صدارت يافت، با تندرويها و
آزار و اذيت افراد بىگناه موجب ناخشنودي دولتمردان شد. از اينرو در عزلش
كوشيدند. بعد از ابلاغ فرمان عزل، چند روزي در خانهاش در كنار بسفر در
آناتولى حصار تحتنظر بود؛ آنگاه به قواله كاوالا فرستاده شد و در قلعة آنجا
زندانى و سپس به جزيرة رودس تبعيد شد شيخى، همانجا. اسماعيل پاشا با خانوادة
كوپريلى بهشدت مخالف بود و آنان را به جمعآوري ثروت و سوءاستفاده از
قدرت متهم مىكرد؛ بههمين سبب بعد از آنكه فاضل مصطفى پاشا كوپريلى به
صدارت رسيد، درصدد انتقام برآمد و شكايت و خونخواهى وارث زينالعابدين پاشا
بيگلربيگى روم ايلى را كه به ناحق كشته شده بود، بهانه قرار داد و دستور
قتل او را صادر كرد و اسماعيل در تبعيدگاهش به قصاص زينالعابدين پاشا اعدام
شد طيارزاده، عثمانزاده، همانجاها؛ هامر پورگشتال، .VI/553
مآخذ: ثريا، محمد، سجل عثمانى تذكرة مشاهير عثمانيه ، استانبول، 308م؛ شيخى
محمد افندي، وقايع الفضلاء ذيل شقائق نعمانيه ، استانبول، 989م؛ طيارزاده،
احمد عطا، تاريخ، استانبول، 293ق؛ عثمانزاده، تائب احمد، حديقة الوزراء،
استانبول، 271ق؛ فرائضىزاده، تاريخ گلشن معارف، استانبول، 252ق؛ نيز:
Hammer- Purgstall, J. Geschichte des osmanischen Reiches, Graz, 1965; Uzun 5 ars
o l o , I. H., Osmanl o tarihi, Ankara, 1982.
علىاكبر ديانت
ب
ن * * ب
ن * * ب