اِسْكاف‌، ناحيه‌اي‌ در نزديكى‌ رود نهروان‌، ميان‌ بغداد و واسط . ابن‌ خردادبه‌ اسكاف‌ و نهروان‌ سفلى‌ را يكى‌ از بخشهاي‌ طسوج‌ پنج‌گانة استان‌ «بازيجان‌ خسرو» در خاور دجله‌ برمى‌شمارد ص‌ . قدامة بن‌ جعفر اين‌ استان‌ را «اَرَندين‌ كِرْد» ناميده‌ است‌ ص‌ 35؛ نيز نك: لسترنج‌، .80
اسكاف‌ به‌ دو بخش‌ عليا و سفلى‌ تقسيم‌ مى‌شده‌ است‌ ابن‌ فقيه‌، 10؛ مقدسى‌، 7. در برخى‌ منابع‌، اسكاف‌ عليا به‌سبب‌ آنكه‌ گروه‌ كثيري‌ از بنى‌ جُنَيد در آنجا سكنى‌ داشته‌اند، اسكاف‌ بنى‌ جنيد خوانده‌ شده‌ است‌ ابن‌ خردادبه‌، -؛ مسعودي‌، 3؛ ابن‌ حوقل‌، /33؛ حدود العالم‌، 52؛ ياقوت‌، المشترك‌، 3. رود نهروان‌ پس‌ از آبياري‌ زمينهاي‌ بغداد از كنار اسكاف‌ عبور مى‌كرده‌، و سپس‌ در ناحية جَرجَرايا به‌ دجله‌ مى‌ريخته‌ است‌ مسعودي‌، همانجا؛ اصطخري‌، 0. به‌گفتة ياقوت‌، در روزگار سلجوقيان‌ با از ميان‌ رفتن‌ نهروان‌، اسكاف‌ نيز از ميان‌ رفته‌، و در حدود سدة ق‌ ويرانه‌هاي‌ آن‌ همچنان‌ پابرجا بوده‌ است‌ بلدان‌، /52.
اسكاف‌ خاستگاه‌ دانشمندان‌ بسيار از جمله‌ گروهى‌ از محدثان‌ بوده‌ است‌ سمعانى‌، /34- 35. با توجه‌ به‌ اينكه‌ بسياري‌ از منسوبان‌ به‌ اسكاف‌ در خراسان‌ شهرت‌ داشته‌اند، چنين‌ پيداست‌ كه‌ در گذشته‌هاي‌ دور، گروهى‌ از ساكنان‌ اسكاف‌ به‌ خراسان‌ مهاجرت‌ كرده‌اند. از مشهورترين‌ آنان‌ مى‌توان‌ ابوجعفر اسكافى‌، متكلم‌ معتزلى‌ سدة ق‌ را نام‌ برد كه‌ فرقه‌اي‌ از معتزليان‌ به‌ نام‌ «اسكافيه‌» به‌ او منسوب‌ شده‌اند همانجا؛ قاضى‌ عبدالجبار، . همچنين‌ مى‌توان‌ به‌ ابوالقاسم‌ على‌ بن‌ محمد اسكافى‌ نيشابوري‌ دبير آل‌ سامان‌ نك: ه د، اسكافى‌، ابوالقاسم‌ و ابوحنيفة اسكافى‌ ه م‌، شاعر، اديب‌ و فقيه‌ سدة ق‌ اشاره‌ كرد.
مآخذ: ابن‌ حوقل‌، محمد، صورة الارض‌، ليدن‌، 938م‌؛ ابن‌ خردادبه‌، عبيدالله‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 889م‌؛ ابن‌ فقيه‌، احمد، مختصر كتاب‌ البلدان‌، ليدن‌، 302ق‌؛ اصطخري‌، ابراهيم‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌كوشش‌ محمد جابر عبدالعال‌ حسينى‌، قاهره‌، 381ق‌/961م‌؛ حدود العالم‌، به‌كوشش‌ منوچهر ستوده‌، تهران‌، 340ش‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، به‌كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمى‌ يمانى‌، حيدرآباد دكن‌، 382ق‌/962م‌؛ قاضى‌ عبدالجبار، فرق‌ و طبقات‌ المعتزلة، به‌كوشش‌ على‌ سامى‌ نشار و عصام‌الدين‌ محمدعلى‌، اسكندريه‌، 972م‌؛ قدامة بن‌ جعفر، «الخراج‌»، همراه‌ المسالك‌ و الممالك‌ ابن‌ خردادبه‌، ليدن‌، 889م‌؛ مسعودي‌، على‌، التنبيه‌ و الاشراف‌، ليدن‌، 893م‌؛ مقدسى‌، محمد، احسن‌ التقاسيم‌، به‌كوشش‌ محمد مخزوم‌، بيروت‌، 987م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ همو، المشترك‌، به‌كوشش‌ ف‌. ووستنفلد، گوتينگن‌، 846م‌؛ نيز:
Le Strange, G., The Lands of the Eastern Caliphate, London, 1966.
مژگان‌ نظامى‌
ب‌
ن‌ * * ب‌
ن‌ * * ب‌