اِسْراء، هفدهمين‌ سورة قرآن‌ مجيد، داراي‌ 2 ركوع‌، 11 يا 10 آيه‌، 63 ،كلمه‌ و 60 ،حرف‌.
سورة اِسراء يا اَسري‌ از ديرباز با اين‌ دو نام‌ شهرت‌ داشته‌، و وجه‌ تسمية آن‌، افتتاح‌ سوره‌ با آية اِسراء بوده‌ است‌. اما محدثان‌، اين‌ سوره‌ را غالباً سورة بنى‌اسرائيل‌ مى‌ناميده‌اند نك: بخاري‌، /23؛ سيوطى‌، الدر...، /36؛ طبري‌، 5/؛ حويزي‌، /7، زيرا صدر و ذيل‌ آن‌ آيات‌ ، 01-04 به‌ بيان‌ سرگذشت‌ و سرنوشت‌ قوم‌ بنى‌اسرائيل‌، به‌ شيوه‌اي‌ متفاوت‌ با ديگر مواضع‌ قرآن‌ كريم‌، اختصاص‌ يافته‌ است‌ نيز نك: اندرابى‌، گ‌ 0 ب‌؛ فيروزآبادي‌، /88. اين‌ سوره‌، با لحاظ كلمة آغازين‌ آن‌، سورة «سبحان‌» نيز ناميده‌ شده‌ است‌ نك: ابن‌ كثير، /؛ سيوطى‌، الاتقان‌، /93.
سورة اسراء از نظر ترتيب‌ نزول‌ در روايات‌ مختلف‌ در رديفهاي‌ 6 تا 0 جاي‌ گرفته‌، و بنا به‌ روايت‌ مشهور، پنجاهمين‌ سورة قرآن‌ كريم‌ است‌ كه‌ پس‌ از سوره‌هاي‌ شعراء، نَمل‌ و قَصص‌ و پيش‌ از سوره‌هاي‌ يونس‌، هود و يوسف‌ نازل‌ شده‌ است‌ مثلاً نك: ابن‌ نديم‌، 8- 9؛ طبرسى‌، 0/05؛ سيوطى‌، همان‌، /3؛ دروزه‌، /4.
سورة اسراء را همگان‌ مكّى‌ دانسته‌اند مثلاً نك: طوسى‌، /43؛ فيروزآبادي‌، همانجا، جز آنكه‌ برخى‌ از مفسران‌ آياتى‌ چند از اين‌ سوره‌ آيات‌ 6، 2-3، 7، 0، 3-1، 5، 8، 07 را استثنا كرده‌اند طبرسى‌،/93؛ قرطبى‌،0/03؛ فخرالدين‌رازي‌، 9/45؛ سيوطى‌، همان‌، /0 و بعضى‌ ديگر، بر مكى‌ بودن‌ تمامى‌ آيات‌ سوره‌ تأكيد كرده‌اند نك: طوسى‌، طبرسى‌، فيروزآبادي‌، همانجاها؛ نيز نك: قرطبى‌، 0/82، 86؛ طباطبايى‌، 3/ -. عبدالله‌ بن‌ مسعود نيز در روايتى‌، سورة اسراء را همراه‌ با در برخى‌ منابع‌ سورة پس‌ از آن‌ در ترتيب‌ تلاوت‌، قديم‌ترين‌ سوره‌هاي‌ نازل‌ شده‌ در مكه‌ دانسته‌، و به‌ تعبير خودش‌ «العِتاق‌ الاُ´وَل‌» ناميده‌ است‌ بخاري‌، نيز سيوطى‌، الدر، همانجاها؛ زركشى‌، /58. با اينهمه‌ بايد گفت‌، سورة اسراء، همانگونه‌ كه‌ در تعبير مشهور ابن‌ عباس‌ از اصطلاح‌ «مكّى‌» آمده‌ است‌ طبرسى‌، 0/05؛ سيوطى‌، الاتقان‌، /2، تنها به‌ جهت‌ نزول‌ آية نخستين‌ آن‌ در مكه‌، به‌ عنوان‌ يك‌ سورة مكى‌ شهرت‌ يافته‌، و اصطلاحاً زير عنوان‌ «مايُشبه‌ُ نزول‌َ المَدَنى‌ّ فى‌ المكّى‌» نك: زركشى‌، /92؛ سيوطى‌، همان‌، /6 قرار مى‌گيرد، چه‌ شيوة بيان‌ و مضامين‌ و مندرجات‌ سوره‌ بيشتر با حوادث‌ و وقايع‌ سالهاي‌ پايانى‌ عهد رسالت‌ همخوانى‌ دارد نك: دنبالة مقاله‌ و تفاوت‌ آشكار وزن‌ و آهنگ‌ كلمة پايانى‌ آية يكم‌ سوره‌ «البصير» نيز با تمامى‌ ديگر آيات‌ سوره‌: «وكيلاً»، «شكوراً»، ...، «خشوعاً» و «تكبيراً» در خور دقت‌ است‌ نيز نك: فيروزآبادي‌، همانجا.
سورة اسراء، بلندترين‌ سوره‌ از مجموعة سوره‌اي‌ است‌ كه‌ با مشتقّات‌ «تسبيح‌» آغاز شده‌اند و در روايات‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ عنوان‌ «مُسَبَّحات‌» اندرابى‌، گ‌ 0، ب‌؛ سيوطى‌، همان‌، /01 به‌ آنها داده‌ شده‌ است‌. موضوع‌ اصلى‌ در اين‌ مجموعه‌ «مقامات‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ و امتيازات‌ قرآن‌ كريم‌» است‌ كه‌ در هر سوره‌ جنبه‌اي‌ از آن‌ تفصيل‌ مى‌يابد.
سورة اسراء اسلوب‌ بيانى‌ ويژه‌اي‌ دارد. در اين‌ سوره‌، موضوعات‌ اصلى‌ و فرعى‌ با تناوبهاي‌ منظم‌ و بازگشتهاي‌ متعدد به‌ هر مطلب‌، در اثناي‌ يكديگر، به‌ رشتة بيان‌ كشيده‌ شده‌اند در اين‌ باره‌، نك: طبرسى‌، /02، 07، 08، 26. موضوع‌ اصلى‌ سورة اِسراء، ويژگيهاي‌ رسالت‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ به‌ عنوان‌ خاتم‌ پيامبران‌ و ويژگيهاي‌ هدايت‌ قرآن‌ كريم‌ به‌ عنوان‌ آخرين‌ كتاب‌ آسمانى‌ است‌ نك: قطب‌، /99. شرح‌ ويژگيهاي‌ رسالت‌ آن‌ حضرت‌ با سخن‌ از اِسراء آغاز مى‌شود آية ؛ در پى‌، مجموعه‌اي‌ از فرمانهاي‌ اساسى‌ و رهنمودها، قلب‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ به‌ عنوان‌ گنجينه‌اي‌ از حكمتهاي‌ وحى‌ الهى‌ مورد اشاره‌ قرار مى‌گيرد آية 9؛ برخوردهاي‌ غير منصفانة معاندان‌ نشانة بارز درماندگى‌ آنان‌ در برابر عظمت‌ مقام‌ آن‌ حضرت‌ دانسته‌ مى‌شود آيه‌هاي‌ 7- 8؛ برتري‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ بر ديگر انبيا، مطرح‌ مى‌شود آية 5؛ مراتب‌ ثبات‌ و استقامت‌ پيامبر اكرم‌ص‌ يادآوري‌ مى‌شود آيه‌هاي‌ 3- 5؛ بى‌نيازي‌ پيامبر ص‌ از ارائة معجزات‌ گوناگون‌ به‌ درخواست‌ مشركان‌، مورد تأييد قرار مى‌گيرد آيه‌هاي‌ 0 - 3، «فضل‌ِ كبير» خداوند نسبت‌ به‌ آن‌ حضرت‌ عنوان‌ مى‌شود آية 7؛ و به‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ توصيه‌ مى‌شود كه‌ گواهى‌ خداوند را براي‌ اثبات‌ حقانيت‌ و صدق‌ دعوت‌ خويش‌ بسنده‌ بداند آية 6.
در اين‌ سوره‌، بيان‌ ويژگيهاي‌ هدايت‌ آخرين‌ كتاب‌ آسمانى‌ نيز با اشارة فحوايى‌ِ آية اِسراء آية به‌ نزول‌ كتاب‌ بر پيامبر اكرم‌ ص‌ قس‌: كهف‌/8/ آغاز مى‌شود؛ قرآن‌ كريم‌ به‌ عنوان‌ جامع‌ترين‌ و برترين‌ منشور هدايت‌ الهى‌ بيانگر همة دانستنيهاي‌ لازم‌ براي‌ راهنمايى‌ بشر معرفى‌ مى‌شود آيه‌هاي‌ ، 2؛ نيز نك: طبرسى‌، /02؛ از دوري‌ جستن‌ منكران‌ از قرآن‌ و رسول‌ خداص‌ سخن‌ به‌ ميان‌ مى‌آيد آية 1 و علت‌ گريختن‌ آنان‌، توحيدي‌ بودن‌ مضامين‌ قرآن‌ كريم‌ و دعوت‌ آن‌ حضرت‌ عنوان‌ مى‌شود آيه‌هاي‌ 5-6؛ از راز و رمزهاي‌ فراوان‌ قرآن‌، «شجرة ملعونه‌» نمونه‌ آورده‌ مى‌شود آية 0؛ قرآن‌ به‌ عنوان‌ شفا و رحمت‌ براي‌ اهل‌ ايمان‌، و زيان‌ و خسارت‌ براي‌ ستم‌ پيشگان‌ مطرح‌ مى‌شود آية 2؛ انزال‌ قرآن‌ مظهر لطف‌ و عنايت‌ خداوند نسبت‌ به‌ خاتم‌ پيامبران‌ دانسته‌ مى‌شود آيه‌هاي‌ 6 -7؛ و از ناتوانى‌ انس‌ و جن‌ از آوردن‌ كتابى‌ به‌ مانند قرآن‌، سخن‌ به‌ ميان‌ مى‌آيد آية 8؛ بار ديگر، بر شمول‌ قرآن‌ بر انواع‌ دانستنيها، در عين‌ پافشاري‌ مردمان‌ بر ناسپاسى‌ و حق‌ ناشناسى‌، تأكيد مى‌شود آية 9؛ بر حقانيت‌ و اصالت‌ قرآن‌ در مبدأ انزال‌ و مقصد نزول‌ آن‌ تصريح‌ مى‌شود آية 05؛ حكمت‌ نزول‌ و ابلاغ‌ تدريجى‌ قرآن‌ با كنايه‌ بيان‌ مى‌شود آية 06؛ كُرنش‌ فرزانگان‌ اهل‌ كتاب‌ به‌ هنگام‌ استماع‌ آيات‌ قرآن‌ بر حقانيت‌ و اصالت‌ الهى‌ و آسمانى‌ آن‌ گواه‌ مى‌آيد؛ و در پايان‌، قرآن‌ بى‌نياز از مردمان‌، و مردمان‌ نيازمند ايمان‌ به‌ قرآن‌ اعلام‌ مى‌گردد آيه‌هاي‌ 07- 08.
ديگر مندرجات‌ سوره‌، زمينه‌، مقدمات‌، نتايج‌ و حواشى‌ بيان‌ موضوعات‌ اصلى‌ است‌. شاخص‌تر از همه‌ آنكه‌ موضوع‌ تسبيح‌ و ستايش‌ خداوند در اين‌ سوره‌، با آنكه‌ از «مسبّحات‌» است‌، در آيه‌ از آيه‌ كه‌ بدان‌ پرداخته‌، با تعبيرات‌ «سبحان‌ الذي‌ اسري‌...» آية ، «... قُل‌ سبحان‌َ ربّى‌...» آيه‌ 3 و «يقولون‌ سبحان‌ ربِّنا...» آية 08، بيان‌ شده‌، و در هر موضع‌، فرع‌ بر تبيين‌ مقام‌ و جايگاه‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ و قرآن‌ كريم‌ است‌ نيز نك: قطب‌، /99؛ طباطبايى‌، 3/. يادكرد موسى‌ ع‌ و بنى‌اسرائيل‌، فرع‌ بر مضمون‌ آية اسراء، و اشاراتى‌ تاريخى‌ جهت‌ تكميل‌ مدلول‌ آن‌، و به‌ گونة مقدمه‌اي‌ براي‌ مضامين‌ اواخر سوره‌ است‌ آيه‌هاي‌ 01-04؛ يادكرد نوح‌ ع‌ آية به‌ صورت‌ معترضه‌ در ميان‌ آيات‌ مربوط به‌ بنى‌اسرائيل‌ آمده‌ است‌، بحث‌ از شتاب‌ زدگى‌ جبلّى‌ انسان‌، واسطه‌اي‌ ميان‌ مفاهيم‌ قرآن‌ شناختى‌ در آيات‌ قبلى‌ آية 1 و آيات‌ بعدي‌ سوره‌ آيه‌هاي‌ 1، 9، 06 است‌ قس‌: قيامت‌/ 5/6- 9. اشاره‌ به‌ نامة عمل‌ آيه‌هاي‌ 3-4، تعيين‌ كنندگى‌ انبيا و دعوتشان‌ در رويدادهاي‌ مهم‌ جوامع‌ بشري‌، بار ديگر ياد كرد نوح‌ ع‌ به‌ عنوان‌ نمونه‌ آية 7، تعريف‌ دنيا و آخرت‌ و مقايسة درجات‌ و سنتهاي‌ حاكم‌ بر آن‌ دو آيه‌هاي‌ 5-0 دامنه‌هاي‌ بيان‌ آيات‌ صدر سوره‌ آيه‌هاي‌ - و مقدمه‌اي‌ براي‌ گزيده‌هاي‌ جامع‌ حكمتهاي‌ وحى‌ الهى‌ است‌ آيه‌هاي‌ 2- 8 كه‌ رشتة سخن‌ را به‌ تبيين‌ جايگاه‌ قرآن‌، به‌ عنوان‌ دربر دارندة جوامع‌ حكمت‌ الهى‌ آية 9 متصل‌ مى‌گردانند. ذكر نمونه‌هايى‌ از تعليم‌ و تربيت‌ اسلامى‌ بر اساس‌ اعتقاد به‌ توحيد و معاد در مقام‌ اصلاح‌ انديشه‌ و عمل‌ جوامع‌ بشري‌ آيه‌هاي‌ 9، 4، 6 - 8 و نيز داستان‌ آدم‌ ع‌ و ابليس‌ با ذيل‌ و دنبالة آن‌ آيه‌هاي‌ 1 -0 همراه‌ با اشارات‌ مجدد به‌ دنيا و آخرت‌ و مقايسة آن‌ دو آيه‌هاي‌ 1-2، قس‌: 3-2 براي‌ آيات‌ قبلى‌ و بعدي‌ سوره‌ جنبة توضيحى‌ دارند نيز نك: قطب‌، /98 به‌ بعد.
در نيمة اول‌ سورة اسراء، منشور جامعى‌ مشتمل‌ بر 5 حكمت‌ الهى‌ مطرح‌ شده‌ است‌ كه‌ پايه‌ و ماية تعاليم‌ و معارف‌ همة اديان‌ آسمانى‌ دانسته‌ مى‌شود نك: آيه‌هاي‌ 2- 8، چنانكه‌ آورده‌اند ابن‌ عباس‌ اين‌ مجموعة آيات‌ را با 0 آيه‌ از تورات‌ ده‌ فرمان‌ منطبق‌ مى‌دانسته‌، و مى‌گفته‌ است‌ كه‌ تمامى‌ تورات‌ در اين‌ قسمت‌ از سورة بنى‌اسرائيل‌ آمده‌ است‌ زمخشري‌، /68؛ سيوطى‌، الدر، /82. عبارت‌ «لَتُفْسِدُن‌َّ فى‌ الارض‌ مرّتين‌» آية ، از جهت‌ فراوانى‌ اختلاف‌ نظر مفسران‌ در باب‌ مدلول‌ و مفهوم‌ آن‌، در قرآن‌ كريم‌ كم‌ نظير است‌ نك: طبرسى‌، /99-00. همچنين‌ دربارة تفسير و تأويل‌ «شجرة ملعونه‌» و نيز «رؤياي‌ صادقة» پيامبر اكرم‌ ص‌ كه‌ در آية 0، عنوان‌ شده‌ است‌، اقوال‌، نظريات‌ و روايات‌ بسيار گوناگون‌ آمده‌ است‌ براي‌ نمونه‌، نك: سيوطى‌، همان‌، /91-92؛ حويزي‌، /79-82.
آية 1 سوره‌ و دو آية قبل‌ و بعد از آن‌، متضمن‌ نويد فتح‌ مكه‌ به‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ و بشارت‌ ورود آن‌ حضرت‌ به‌ مكه‌ با سلامت‌ و موفقيت‌ و ظهور حق‌ و اُفول‌ باطل‌ است‌ قس‌: فتح‌/ 8/،7؛ نيز نك: اسراء/ 7/0؛ چنانكه‌ آورده‌اند پيامبر اكرم‌ ص‌ در فتح‌ مكه‌، هنگام‌ به‌ زير افكندن‌ بتها در خانة كعبه‌ به‌ اين‌ آيه‌ مترنّم‌ بوده‌اند بخاري‌، /28؛ مسلم‌، /6 -7؛ ابن‌ هشام‌، /9.
گفتنى‌ است‌، همچنانكه‌ صدر سوره‌ مشتمل‌ بر انذار و اخطار به‌ يهود است‌ آيه‌هاي‌ - ، با تدبّر در مضامين‌ سوره‌ و با توجه‌ به‌ روايات‌ اسباب‌ نزول‌، مى‌توان‌ دريافت‌ كه‌ در آيات‌ ذيل‌ِ سوره‌ آيه‌هاي‌ 3-7 نيز اين‌ نكته‌ فاش‌ شده‌ است‌ كه‌ يهوديان‌ با منافقان‌ مدينه‌ هم‌ قسم‌ شده‌ بودند نك: منافقون‌، 3/؛ نيز نك: قِتال‌/7/3 تا به‌ هنگام‌ مراجعت‌ پيامبر اكرم‌ص‌ از غزوة تبوك‌ از ورود ايشان‌ به‌ مدينه‌ ممانعت‌ به‌ عمل‌ آورند و ناگزير آن‌ حضرت‌ را متوجه‌ سرزمين‌ شام‌ گردانند، تا پايگاه‌ اسلام‌ در مدينه‌ متزلزل‌ گردد واحدي‌، 39؛ سيوطى‌، «لباب‌...»، /34. با افزودن‌ اين‌ آيات‌ بر سورة اسراء كه‌ به‌ گمان‌ كاتبان‌ وحى‌، پيش‌ از آن‌ مختوم‌ گرديده‌ بود نك: قرطبى‌، 0/01؛ سيوطى‌، همانجا، پيامبر اكرم‌ص‌ همگان‌ را از آن‌ توطئه‌ آگاه‌ گردانيد و اين‌ هشداري‌ سخت‌ به‌ يهود و هم‌ پيمانانشان‌ بود كه‌ هر گاه‌ در صدد اخراج‌ پيامبر اكرم‌ ص‌ و مسلمانان‌ از مدينه‌ برآيند، ديري‌ نخواهند پاييد كه‌ خود آنان‌ نيز سرنوشتى‌ مشابه‌ فرعونيان‌ خواهند يافت‌ نك: آية 03؛ قس‌: آيه‌هاي‌ -.
آخرين‌ آية سورة اسراء آية 11 را پيامبر اكرم‌ص‌ «آية العزّ» ناميده‌اند احمد بن‌ حنبل‌، /39-40؛ قرطبى‌، 0/45 و گفته‌اند همينكه‌ پسر بچه‌اي‌ از بنى‌ عبدالمطلب‌ زبان‌ باز مى‌كرد، آن‌ حضرت‌ آيةالعزّ را به‌ او تعليم‌ مى‌فرمودند ابوالسعود، /01 و نيز هر گاه‌ بار سفر مى‌بستند، اين‌ آيه‌ را مى‌خواندند احمدبن‌ حنبل‌، /39. نيز گويند آيةالعزّ همانگونه‌ كه‌ خاتمة اين‌ سورة قرآن‌ است‌، خاتمة تورات‌ نيز بوده‌ است‌ قرطبى‌، همانجا.
سورة اسراء، با سورة كهف‌ - كه‌ در ترتيب‌ تلاوت‌ پس‌ از آن‌ قرار گرفته‌ است‌ - همخوانيها و هماننديهاي‌ قابل‌ توجهى‌ دارد، چنانكه‌ شمار ركوعات‌، آيات‌، كلمات‌ و حروف‌ آن‌ دو نك: فيروزآبادي‌، /88، 97 بسيار به‌ هم‌ نزديك‌ و اسلوب‌ و مضمون‌ آيه‌هاي‌ آغازين‌ و پايانى‌ آن‌ دو مشترك‌، و آيات‌ متعددي‌ از اين‌ دو سوره‌ با يكديگر هماننديهاي‌ لفظى‌ و همخوانيهاي‌ مضمونى‌ دارند براي‌ نمونه‌، نك: اسراء، 7/، 0، 4؛ به‌ ترتيب‌، قس‌: كهف‌/8/، 1، 9. با اينهمه‌، اتصال‌ و انسجام‌ مضمونى‌ و فحوايى‌ سورة اسراء با سورة نحل‌، سورة مجاور و «زوج‌» آن‌، بسى‌ مشهودتر است‌ براي‌ نمونه‌، نك: اسراء/ 7/، 1، 2، 6، 6، 7، 1، 5، 2، 8، 07؛ به‌ ترتيب‌، قس‌: نحل‌/ 6/، ، 2، 0، 3، 5، 8 - 9، 9، 03، 9.
مآخذ: ابن‌ كثير، اسماعيل‌، تفسير القرآن‌، بيروت‌، 400ق‌/980م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛ ابن‌ هشام‌، عبدالملك‌، السيرة النبوية، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ سقا و ديگران‌، قاهره‌، 355ق‌/936م‌؛ ابوالسعود، محمد، تفسير، بيروت‌، دار احياء التراث‌ العربى‌؛ احمد بن‌ حنبل‌، مسند، قاهره‌، 313ق‌؛ اندرابى‌، احمد، الايضاح‌ فى‌ القراءات‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ بخاري‌، محمد، صحيح‌، استانبول‌، 315ق‌؛ حويزي‌، عبدعلى‌، تفسير نور الثقلين‌، به‌ كوشش‌ هاشم‌ رسولى‌ محلاتى‌، قم‌، 385ق‌؛ دروزه‌، محمد عزت‌، التفسير الحديث‌، داراحياء الكتب‌ العربيه‌، 381ق‌/962م‌؛ زركشى‌، محمد، البرهان‌ فى‌ علوم‌ القرآن‌، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 391ق‌/972م‌؛ زمخشري‌، محمود، الكشاف‌، قاهره‌، 366ق‌/947م‌؛ سيوطى‌، الاتقان‌، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 387ق‌/967م‌؛ همو، الدر المنثور، قاهره‌، 314ق‌؛ همو، «لباب‌ النقول‌»، در حاشية تفسير جلالين‌، استانبول‌، دارالدعوه‌؛ طباطبايى‌، محمدحسين‌، الميزان‌، تهران‌، 386ق‌؛ طبرسى‌، فضل‌، مجمع‌ البيان‌، صيدا، 355ق‌/936م‌؛ طبري‌، تفسير؛ طوسى‌، محمد، التبيان‌، به‌ كوشش‌ احمد حبيب‌ قصير عاملى‌، بيروت‌، دار احياء التراث‌ العربى‌؛ فخرالدين‌ رازي‌، التفسير الكبير، قاهره‌، 306ق‌؛ فيروزآبادي‌، محمد، بصائرذوي‌ التمييز، به‌ كوشش‌ محمد على‌ نجار، قاهره‌، 383ق‌؛ قرآن‌ مجيد؛ قرطبى‌، محمد، الجامع‌ لاحكام‌ القرآن‌، بيروت‌، 965م‌؛ قطب‌، سيد، فى‌ ظلال‌ القرآن‌، بيروت‌، 386ق‌/967م‌؛ مسلم‌ بن‌ حجاج‌، صحيح‌، به‌ كوشش‌ موسى‌ شاهين‌ لاشين‌ و احمد عمر هاشم‌، بيروت‌، 407ق‌/ 987م‌؛ واحدي‌، على‌، اسباب‌ النزول‌، به‌ كوشش‌ سيد جميلى‌، بيروت‌، 405ق‌/ 985م‌. محمدعلى‌ لسانى‌ فشاركى‌ ز 1//4 ز ن‌ - 3//4 ز ن‌ - 5//4