اِسْتِوائيّه‌، نام‌ يكى‌ از استانهاي‌ جنوبى‌ سودان‌ كه‌ در 1975م‌ به‌ دو استان‌ شرقى‌ و غربى‌ تقسيم‌ شد:
استوائية شرقى‌: اين‌ استان‌ از جنوب‌ به‌ كشورهاي‌ كنيا، اوگاندا و زئير، از شرق‌ به‌ كشور اتيوپى‌، از شمال‌ به‌ استانهاي‌ جُنكلى‌1 و البُحيره‌، و از غرب‌ به‌ استان‌ استوائية غربى‌ محدود است‌ («اطلس‌ بزرگ‌...2»، .(76-77 مساحت‌ آن‌ 237 ،119 كم2 و مركز آن‌ جوبا3 است‌ («سالنامة بريتانيكا4»، .(703
سلسله‌ كوههاي‌ ايماتونگ‌ و دُنگوتونا كه‌ در شرق‌ آن‌ تپه‌هاي‌ ديدينگا قرار دارد، ارتفاعات‌ اين‌ ناحيه‌ را تشكيل‌ داده‌ است‌. مرتفع‌ترين‌ كوههاي‌ سودان‌ كوههاي‌ ايماتونگ‌ است‌ كه‌ بلندترين‌ قلة آن‌ (قلة كوه‌ كين‌ يِتى‌) 187 ،3 متر از سطح‌ دريا ارتفاع‌ دارد ( بريتانيكا، چ‌ 1986م‌، .(VI/427 تپه‌هاي‌ ديدينگا نيز با شيب‌ تندي‌ تا فلات‌ توريت‌ ادامه‌ مى‌يابد (همان‌، چ‌ 1978م‌، ميكرو، .(III/932
آب‌ و هواي‌ اين‌ ناحيه‌ از سودان‌ استوايى‌ است‌ («اطلس‌ جهانى‌5»، ذيل‌ سودان‌). فوريه‌ و مارس‌ گرم‌ترين‌ ماههاي‌ سال‌ است‌ و متوسط دما به‌ 30 درجة سانتى‌گراد مى‌رسد («سالنامة جديد...6»، .(326 آوريل‌ و نوامبر پر باران‌ترين‌ ماهها هستند. ميزان‌ باران‌ سالانه‌ گاه‌ به‌ بيش‌ از هزار ميلى‌متر مى‌رسد (همانجا؛ قس‌: الان‌، .(682
اين‌ سرزمين‌ را محمدعلى‌ پاشا، نايب‌ السلطنة مستقل‌ مصر، در 1821م‌ به‌ تصرف‌ درآورد ( بريتانيكا، چ‌ 1986م‌، همانجا). پس‌ از 1840م‌ كه‌ مصادف‌ با آخرين‌ سالهاي‌ حكومت‌ وي‌ بود، اين‌ ناحيه‌ به‌ همراه‌ بحرالغزال‌ در جنوب‌ به‌ روي‌ بازرگانان‌ گشوده‌ شد. آنان‌ نخست‌ در كار داد و ستد عاج‌ بودند و سپس‌ مستقيماً به‌ برده‌ فروشى‌ پرداختند ( افريقا، 94 ؛ هالت‌، 78-80). تجارت‌ برده‌ تا هنگامى‌ كه‌ سرچارلز گوردون‌، فرماندار كل‌ سودان‌ در آغاز سال‌ 1870م‌، آن‌ را لغو كرد، ادامه‌ داشت‌ (طوسون‌، 1/110 و بعد؛ شقير، 254- 256؛ بريتانيكا، همانجا).
با آغاز انقلاب‌ مهديون‌ بر ضد حاكميت‌ مصر در 1881م‌ (نك: هالت‌، 95 -107)، چندين‌ قبيلة محلى‌ در اين‌ ناحيه‌ به‌ انقلابيان‌ پيوستند. نيروهاي‌ انگليسى‌ و مصري‌ اين‌ قيام‌ را در 1898م‌ سركوب‌ كردند و سال‌ بعد اين‌ ناحيه‌ به‌ اتحادية انگليسى‌ - مصري‌ پيوست‌ ( بريتانيكا، همانجا). در اوايل‌ سدة 20م‌، كوششهاي‌ بسياري‌ از سوي‌ مبلغان‌ مسيحى‌ براي‌ گسترش‌ مسيحيت‌ در نواحى‌ استوايى‌ صورت‌ گرفت‌ و كليساها و مدارس‌ بسياري‌ به‌ دست‌ آنان‌ در اين‌ استان‌ ساخته‌ شد (همانجا؛ هالت‌، 135-136). كوششهاي‌ حكومت‌ براي‌ منطقه‌اي‌ كردن‌ نظام‌ اداري‌ كشور نيز به‌ تقسيم‌ سودان‌ به‌ جنوب‌ و شمال‌ انجاميد. اين‌ سياست‌ جداسازي‌ تا 1947م‌ ادامه‌ داشت‌، ولى‌ پس‌ از استقلال‌ سودان‌ در 1956م‌، گامهايى‌ براي‌ ايجاد هماهنگى‌ ميان‌ شمال‌ و جنوب‌ از راه‌ اسلامى‌ كردن‌ كشور و اخراج‌ مسيحيان‌ برداشته‌ شد و در نتيجه‌ بسياري‌ از جنوبيان‌ گريختند. شورشى‌ نيز از سوي‌ سربازان‌ جنوبى‌ (در 1958م‌) در جوبا روي‌ داد كه‌ به‌ بروز جنگ‌ داخلى‌ منتهى‌ شد و تا كودتاي‌ نظامى‌ در 1969م‌ ادامه‌ يافت‌. از اين‌ پس‌ حكومت‌ جديد استقلال‌ بيشتري‌ به‌ جنوب‌ داد و اين‌ امر موجب‌ بازگشت‌ گروهى‌ از جنوبيان‌ شد ( بريتانيكا، همانجا).
در 1983م‌ جمعيت‌ اين‌ استان‌ 125 ،047 ،1نفر بود («سالنامة بريتانيكا»، كه‌ بيشتر آنان‌ از نژاد «حاميهاي‌ وادي‌ نيل‌7»، هستند و از آن‌ جمله‌ مى‌توان‌ از قبايل‌ مورْل‌، ديدينگا، بويا، توپوسا و لاتوكا نام‌ برد. بيشتر ساكنان‌ اين‌ استان‌ به‌ كشاورزي‌ اشتغال‌ دارند و در آنجا محصولاتى‌ مانند ذرت‌ خوشه‌اي‌، كتان‌، كنجد، پنبه‌، دانة كرچك‌، حبوبات‌، توتون‌ و جز آن‌ توليد مى‌شود. محصولات‌ جنگلى‌ آن‌ شامل‌ صمغ‌، هيزم‌، زغال‌، الوار راه‌ آهن‌ (تراورس‌) و تيرهاي‌ تلگراف‌، فيبر طناب‌ و مواد دباغى‌ است‌. افزون‌ بر اينها قايق‌ و وسايل‌ كشاورزي‌ نيز در آنجا ساخته‌ مى‌شود ( بريتانيكا، همانجا).
استوائية غربى‌: اين‌ استان‌ در 1975م‌ پس‌ از تقسيم‌ استوائيه‌ به‌ دو استان‌، از بخش‌ شرقى‌ آن‌ جدا شد. در شمال‌ آن‌، استانهاي‌ بحرالغزال‌ و البحيره‌، در جنوب‌ آن‌، كشور زئير، در غرب‌ آن‌، جمهوري‌ افريقاي‌ مركزي‌ و در شرق‌ آن‌، استان‌ استوائية شرقى‌ قرار گرفته‌اند («اطلس‌ بزرگ‌»، .(76-77 مساحت‌ آن‌ 732 ،78 كم 2 است‌ و مركز آن‌ يامبيو ناميده‌ مى‌شود («سالنامة بريتانيكا»، همانجا).
تپه‌هاي‌ مَرّه‌ و ابوگَتّه‌ بر بخش‌ غربى‌ استان‌ مشرفند. همچنين‌ رودخانه‌هاي‌ واو، نوماتينا، سو و ايبا در اين‌ استان‌ به‌ سمت‌ شمال‌ جريان‌ دارند. پوشش‌ گياهى‌ آن‌ جنگلهايى‌ با درختان‌ پهن‌ برگ‌ و بيشه‌هاي‌ انبوه‌ در دره‌هاست‌ ( بريتانيكا، همانجا؛ براي‌ اطلاعات‌ تاريخى‌، نك: استوائية شرقى‌ در همين‌ مقاله‌).
در 1983م‌ جمعيت‌ اين‌ استان‌ 056 ،359نفر بوده‌ است‌ («سالنامة بريتانيكا»، همانجا) كه‌ بيشتر آنان‌ همانند مردم‌ استوائية شرقى‌ از نژاد «حاميهاي‌ وادي‌ نيل‌» هستند و به‌ كشاورزي‌ اشتغال‌ دارند. حبوبات‌، غلات‌، گندم‌، شاهدانه‌، قهوه‌، توتون‌ و ذرت‌ در اين‌ استان‌ به‌ عمل‌ مى‌آيد. محصولات‌ جنگلى‌ آنجا صمغ‌، هيزم‌، زغال‌ و وسايل‌ كشاورزي‌، فيبرهاي‌ طناب‌ و مواد دباغى‌ است‌ و كالاهاي‌ چرمى‌، چوب‌ و محصولات‌ چوبى‌، آرد و مواد غذايى‌ در آنجا توليد مى‌شود ( بريتانيكا، همانجا). طرح‌ زند كه‌ هدف‌ از آن‌ اسكان‌ قوم‌ اَزنَد است‌، در اين‌ استان‌ پى‌ريزي‌ شده‌، و مركز مديريت‌ آن‌ در نزورا8 واقع‌ است‌. گسترش‌ كشاورزي‌ و توليدات‌ صنعتى‌، توسعة آموزش‌ و پرورش‌، ارتباطات‌ و حمل‌ و نقل‌ نيز در اين‌ طرح‌ پيش‌ بينى‌ شده‌ است‌ (وُل‌، 106 ؛ هالت‌، 167).
مآخذ: شقير، نعوم‌، تاريخ‌ السودان‌، به‌ كوشش‌ محمدابراهيم‌ ابوسليم‌، بيروت‌، 1981م‌؛ طوسون‌، عمر، تاريخ‌ مديرية خط الاستواء المصرية، اسكندريه‌، 1355ق‌/1937م‌؛ هالت‌، پى‌. ام‌ و ام‌. دبليو. دالى‌، تاريخ‌ سودان‌ بعد از اسلام‌، ترجمة محمدتقى‌ اكبري‌، تهران‌، 1366ش‌؛ نيز:
Africa, a Handbook, London, 1971; Allan, J. A., X Sudan, Physical and Social Geography n , The Middle East and North Africa 1986, London, 1985; Britannica; Britannica Book of the Year (1988); Great World Atals (The Reader's Digest), London, 1981; New African Yearbook 1991-92, London, 1991; Voll, J. O. et al., The Sudan, London, 1985; World Atlas.
مژگان‌ نظامى‌ (ز) 7/9/74 (ز) ن‌ 1- 29/11/74 (ز) ن‌ 2- 26/12/74