اِسْتَرابادي‌، ميرزا محمدبن‌على‌ بن‌ ابراهيم‌(د 13ذيقعدة1028ق‌/ 12 اكتبر 1619م‌)، عالم‌ و رجالى‌ِ امامى‌. نام‌ جدش‌ را تفرشى‌ (ص‌ 324) «كيل‌» ضبط كرده‌ است‌.
از جزئيات‌ زندگى‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. مى‌دانيم‌ كه‌ نخست‌ در نجف‌ مى‌زيست‌ و در آنجا نزد مقدس‌ اردبيلى‌، فقيه‌ مشهور امامى‌ و نيز ابراهيم‌ بن‌ على‌ بن‌ عبدالعالى‌ ميسى‌ كسب‌ دانش‌ كرد (افندي‌، 277). پس‌ از مرگ‌ استادش‌ مقدس‌ اردبيلى‌ (د 993ق‌) نجف‌ را به‌ سوي‌ مكه‌ ترك‌ گفت‌ و تا پايان‌ عمر در مكه‌ مجاورت‌ گزيد. افندي‌ علت‌ ترك‌ نجف‌ را چنين‌ نقل‌ كرده‌ كه‌ چون‌ مقدس‌ وي‌ را به‌ عنوان‌ جانشين‌ خويش‌ معرفى‌ نكرد، او آنجا را جاي‌ مناسبى‌ براي‌ خويش‌ نيافت‌ و رهسپار مكه‌ شد (همانجا؛ نيز نك: على‌خان‌، 491). وي‌ از محضر ابومحمد محسن‌ بن‌ غياث‌ الدين‌ منصور نيز بهره‌ برد (آقابزرگ‌، طبقات‌...، 497). در علم‌ رجال‌ دستى‌ چيره‌ داشت‌ و در اين‌ باره‌ 3 كتاب‌ به‌ رشتة تحرير درآورد.
به‌ گفتة محبى‌، وي‌ به‌ بسياري‌ فضل‌ و دانش‌ مشهور بوده‌ است‌ (4/47). مجلسى‌ وي‌ را به‌ فضل‌ و تقوا ستوده‌ (1/41؛ نيز نك: حرعاملى‌، 2/281؛ تفرشى‌، همانجا) و امين‌ استرابادي‌، پيشواي‌ اخباريه‌، بر دانش‌ و تحقيق‌ وي‌ در حديث‌ و رجال‌ تأكيد كرده‌ است‌ (ص‌ 17). امين‌ استرابادي‌ در مكه‌ نزد وي‌ حدود 10 سال‌ فقه‌، حديث‌ و رجال‌ آموخت‌ و از وي‌ اجازة نقل‌ حديث‌ داشت‌ (همو، 17- 18). گويا امين‌ در تبيين‌ طريقة اخباريه‌ تحت‌ تأثير تعاليم‌ استاد خود بوده‌ است‌ (همو، 18). ديگر شاگرد وي‌ شيخ‌ محمد نوادة شهيد ثانى‌ بوده‌ (حر عاملى‌، همانجا)، و على‌ بن‌ حجت‌الله‌ شولستانى‌ نيز از وي‌ روايت‌ حديث‌ مى‌كرده‌ است‌ (آقا بزرگ‌، همانجا).
آثار: 1. منهج‌ المقال‌ فى‌ تحقيق‌ احوال‌ الرجال‌، كه‌ همان‌ رجال‌ كبير اوست‌، همراه‌ تعليقة وحيد بهبهانى‌ در تهران‌ (1302ق‌) به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. وي‌ تأليف‌ اين‌ كتاب‌ را در 986ق‌ در نجف‌ به‌ پايان‌ برده‌ است‌ (همو، الذريعة، 23/198). 2. تلخيص‌ الاقوال‌، يا رجال‌ وسيط وي‌ به‌ چاپ‌ نرسيده‌، و نسخه‌هاي‌ متعدد آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌، آستان‌ قدس‌ مشهد، بانكيپور، موزة لندن‌ و كتابخانة شخصى‌ براون‌ معرفى‌ شده‌ است‌ (مركزي‌، 8/441؛ آستان‌، 145، 629؛ بانكيپور، ؛ XII/78 ريو، شم 634 ؛ براون‌، 17 ). 3. رجال‌ صغير وي‌ كه‌ گويا توضيح‌ المقال‌ نام‌ داشته‌ (آقابزرگ‌، همان‌، 4/498)، در مكه‌ به‌ سال‌ 1016ق‌ تأليف‌ شده‌ بوده‌، و بنابر گفتة آقابزرگ‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ به‌ خط مؤلف‌ در آستان‌ قدس‌ و نسخه‌اي‌ ديگر در تبريز موجود بوده‌ است‌ ( مصفى‌ المقال‌، 429). 4. آيات‌ الاحكام‌، كه‌ نسخ‌ آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ آستان‌ قدس‌ (آستان‌، 13) و مدرسة عالى‌ شهيد مطهري‌ (ابن‌ يوسف‌، 1/85 -86) يافت‌ مى‌شود. مجلد اول‌ اين‌ كتاب‌ تا پايان‌ بحث‌ زكات‌ به‌ كوشش‌ محمد باقر شريف‌ زاده‌ در 1394ق‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. همچنين‌ استرابادي‌ حاشيه‌اي‌ بر تهذيب‌ الاحكام‌ طوسى‌ و نيز رسائلى‌ ديگر داشته‌ است‌ (على‌ خان‌، حرعاملى‌، همانجاها).
مآخذ: آستان‌ قدس‌ ف‌، فهرست‌؛ آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 11، به‌ كوشش‌ علينقى‌ منزوي‌، تهران‌، 1369ش‌؛ همو، مصفى‌ المقال‌، به‌ كوشش‌ احمد منزوي‌، تهران‌، 1378ق‌/1959م‌؛ ابن‌ يوسف‌ شيرازي‌، فهرست‌ كتابخانة مدرسة عالى‌ سپهسالار، تهران‌، 1313-1315ش‌؛ استرابادي‌، امين‌، الفوائد المدنية، چ‌ سنگى‌، 1321ق‌؛ افندي‌، عبدالله‌، تعليقة امل‌ الا¸مل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌، قم‌، 1410ق‌؛ تفرشى‌، مصطفى‌، نقد الرجال‌، قم‌، انتشارات‌ الرسول‌ المصطفى‌ (ص‌)؛ حر عاملى‌، محمد، امل‌ الا¸مل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌، بغداد، 1385ق‌؛ على‌خان‌ مدنى‌، سلافة العصر، تهران‌، كتابخانة مرتضويه‌؛ مجلسى‌، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت‌، 1403ق‌/ 1983م‌؛ محبى‌، محمد امين‌، خلاصة الاثر، قاهره‌، 1284ق‌؛ مركزي‌، خطى‌؛ نيز:
Bankipore; Browne, E. G., A Descriptive Catalogue of the Oriental Manuscripts..., ed. R. A. Nicholson, Cambridge, 1932; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894.
بخش‌ فقه‌، علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌