اِسْتار، واحد توزين‌ چيزهاي‌ خُرد و داروها. اين‌ كلمه‌ در منابع‌ به‌ شكل‌ اِستير (نك: ابومنصور، 315؛ اخوينى‌، 502، 611؛ زمخشري‌، 385؛ منوچهري‌، 153) و سِتير ( لغت‌ فرس‌، 49؛ اخوينى‌، 309؛ نخجوانى‌، 108؛ فردوسى‌، 3/65، بيت‌ 1470) نيز آمده‌، و به‌ اساتير جمع‌ بسته‌ شده‌ است‌. استار در شعر عرب‌ مجازاً به‌ معنى‌ چهار و چهارم‌ به‌ كار رفته‌ است‌ و از اين‌ رو بعضى‌ آن‌ را معرب‌ «چهار» فارسى‌ دانسته‌اند (ازهري‌، 12/382؛ جوهري‌، 2/677؛ جواليقى‌، 42؛ قس‌: هدايت‌، 462، كه‌ آن‌ را عربى‌ دانسته‌ است‌). برخى‌ نيز اصل‌ آن‌ را از اِستاتِر يونانى‌ (هينتس‌، 15 ؛ 2 )، EIو برخى‌ ديگر از ايشتار (يا عشتر)، الهة نامور آشور و بابل‌ دانسته‌اند (نك: پورداوود، 264- 265).
در يونان‌ باستان‌ سكه‌هايى‌ با عنوان‌ استاتر با جنس‌، وزن‌ و ارزش‌ متفاوت‌ ضرب‌ مى‌شده‌ است‌ (براي‌ مثال‌، نك: هيل‌، مقدمه‌،149 -148 ؛ پاولى‌، LV/2172 به‌ بعد). پادشاهان‌ هخامنشى‌ از جمله‌ داريوش‌ نيز سكه‌هايى‌ بدين‌ نام‌ داشته‌اند (نك: توكيديدس‌، ؛ IV/239 بابلون‌، 10-11، جم). درزمان‌ساسانيان‌ يك‌استير، 4 درهم‌ارزش‌ داشته‌است‌ (شايست‌نشايست‌، فصل‌ 1 ، بند 2 ؛ كريستن‌ سن‌، 72). در منابع‌ دينى‌ زردشتى‌، استير مانند درهم‌ كه‌ هم‌ واحد وزن‌ و هم‌ واحد پول‌ به‌ شمار مى‌آمده‌، براي‌ سنجش‌ تاوان‌ و بادافراه‌ به‌ كار مى‌رفته‌ است‌ ( شايست‌ نشايست‌، فصل‌ 8 ، بند 3 ؛ همان‌، فصل‌ 16، بند 8، نيز نك: ص‌ 5 -6، يادداشت‌ شم 13؛ قس‌: ثعالبى‌، 261).
در دورةاسلامى‌ نيزاستارنام‌ واحدي‌براي‌وزن‌ بوده‌ است‌.خوارزمى‌ (ص‌ 14- 15) آن‌ را از اوزان‌ عرب‌ شمرده‌، و معادل‌ 1 40 من‌ دانسته‌ است‌. برپاية مقادير رسمى‌ داده‌ شده‌، استار دقيقاً معادل‌ 42/6، يا 3 7 6 درهم‌ يا 5/4 مثقال‌ بوده‌ است‌ (نيز نك: جوهري‌، همانجا). مقادير ديگري‌ (6، 5/6، 7، 9، 10 درهم‌) كه‌ در منابع‌ ديده‌ مى‌شود (نك: ميدانى‌، 371؛ اديب‌ نطنزي‌، 33؛ لغت‌ فرس‌، همانجا؛ كاشانى‌، 91؛ هروي‌، ذيل‌ استار)، مربوط به‌ مناطق‌ گوناگون‌ و يا معادل‌ تقريبى‌ آن‌ است‌.
در كتب‌ طب‌ و داروسازي‌ هم‌ مقادير متفاوتى‌ براي‌ استار به‌ دست‌ داده‌ شده‌ است‌. براي‌ مثال‌، ابن‌ سينا (3/441) به‌ نقل‌ از ابن‌ سرابيون‌ استار را 6 درهم‌ و 2 دانگ‌، معادل‌ 4 مثقال‌ دانسته‌ است‌ (براي‌ ديگر اقوال‌، نك: هروي‌، همانجا؛ عقيلى‌، 552؛ حسينى‌، 418؛ سُوِر، 375- 376 )، اما جرجانى‌ در ذخيرة خوارزمشاهى‌ (ص‌ 743) اين‌ مقدار را درست‌ ندانسته‌، و مقدار دقيق‌ استار را همان‌ 5/4 مثقال‌ يا 3 7 6 در هم‌ دانسته‌ است‌ كه‌ در اين‌ صورت‌ با مقدار استار غير طبى‌ يكى‌ است‌.
چنانكه‌ اشاره‌ شد، استار (ستير) و سير يكى‌ است‌ و آنچه‌ اين‌ مطلب‌ را تأييد مى‌كند، نسبت‌ اين‌ واحد به‌ «مَن‌» ( 1 40 ) است‌ (نك: امام‌، 51). اگر هر مثقال‌ (دينار) را 25/4 گرم‌ و هر درهم‌ را 97/2 گرم‌ فرض‌ كنيم‌ (نك: II/297,319 , 2 چنين‌ خواهيم‌ داشت‌: 06/19=97/2 ئ 42/6 و 125/19=25/4ئ5/4 كه‌درهرصورت‌مقدار استار ازوزن‌استاترمتداول‌ يونانى‌ به‌ مراتب‌ بيشتر بوده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ سينا، القانون‌، بولاق‌، 1294ق‌؛ ابومنصور موفق‌ هروي‌، الابنية عن‌ حقايق‌ الادوية، به‌ كوشش‌ احمد بهمنيار و حسين‌ محبوبى‌ اردكانى‌، تهران‌، 1346ش‌؛ اخوينى‌، ربيع‌، هداية المتعلمين‌ ، به‌ كوشش‌ جلال‌ متينى‌، مشهد، 1371ش‌؛ اديب‌ نطنزي‌، حسين‌، المرقاة ، به‌ كوشش‌ جعفر سجادي‌، تهران‌، 1346ش‌؛ ازهري‌، محمد، تهذيب‌ اللغة، به‌ كوشش‌ احمد عبدالعليم‌ بردونى‌، قاهره‌، 1966م‌؛ امام‌ شوشتري‌، محمدعلى‌، تاريخ‌ مقياسات‌ و نقود در حكومت‌ اسلامى‌ ، تهران‌، 1339ش‌؛ بابلون‌، ارنست‌، سكه‌هاي‌ ايران‌ در دوران‌ هخامنشى‌، ترجمة ملك‌زاده‌ بيانى‌ و خانبابا بيانى‌، تهران‌، 1358ش‌؛ پورداوود، ابراهيم‌، هرمزد نامه‌ ، تهران‌، 1331ش‌؛ ثعالبى‌ مرغنى‌، حسين‌، غرراخبار ملوك‌ الفرس‌ و سيرهم‌ ، به‌ كوشش‌ زتنبرگ‌، پاريس‌، 1900م‌؛ جرجانى‌، اسماعيل‌، ذخيرة خوارزمشاهى‌، به‌ كوشش‌ سعيدي‌ سيرجانى‌، تهران‌، 1355ش‌؛ جواليقى‌، موهوب‌، المعرب‌، به‌ كوشش‌ احمد محمد شاكر، تهران‌، 1966م‌؛ جوهري‌، اسماعيل‌، الصحاح‌ ، بيروت‌، دارالعلم‌ للملايين‌؛ حسينى‌، محمد مؤمن‌، «رسالة مقداريه‌»، به‌ كوشش‌ تقى‌ بينش‌، فرهنگ‌ ايران‌ زمين‌ ، 1341ش‌، ج‌ 10؛ خوارزمى‌، محمد، مفاتيح‌ العلوم‌ ، به‌ كوشش‌ فان‌ فلوتن‌، ليدن‌، 1895م‌؛ زمخشري‌، محمود، مقدمة الادب‌، به‌ كوشش‌ محمد كاظم‌ امام‌، تهران‌، 1342ش‌؛ شايست‌ نشايست‌، آوانويسى‌ و ترجمة كتايون‌ مزداپور، تهران‌، 1369ش‌؛عقيلى‌علوي‌شيرازي‌،محمدحسين‌، قرابادين‌ كبير، تهران‌،1349ش‌/ 1390ق‌؛ فردوسى‌، شاهنامه‌ ، تهران‌، 1345ش‌؛ كاشانى‌، عبدالله‌، عرايس‌ الجواهر و نفايس‌ الاطايب‌ ، به‌ كوشش‌ ايرج‌ افشار، تهران‌، 1345ش‌؛ كريستن‌ سن‌، آرتور، ايران‌ در زمان‌ ساسانيان‌ ، ترجمة رشيد ياسمى‌، تهران‌، 1345ش‌؛ لغت‌ فرس‌، اسدي‌ طوسى‌، به‌ كوشش‌ محمد دبيرسياقى‌، تهران‌، 1336ش‌؛ منوچهري‌ دامغانى‌، احمد، ديوان‌، به‌ كوشش‌ محمد دبيرسياقى‌، تهران‌، 1363ش‌؛ ميدانى‌، احمد، السامى‌ فى‌ الاسامى‌، تهران‌، 1345ش‌؛ نخجوانى‌، محمد بن‌ هندوشاه‌، صحاح‌ الفرس‌ ، تهران‌، 1355ش‌؛ هدايت‌، رضا قلى‌، فرهنگ‌ انجمن‌ آراي‌ ناصري‌ ، تهران‌، 1288ق‌؛ هروي‌، محمد، بحرالجواهر ، تهران‌، 1288ق‌؛ نيز:
EI 2 ; Hill, G.F., Catalogue of the Greek Coins of Arabia, Meso- potamia and Persia, Bologna, 1965; Hinz, W., Islamische Masse und Gewichte, Leiden/K N ln, 1970; Pauly; Sauvaire, M.H., X Materiaux... de la numismatique et de la m E trologie musulmanes n , JA, 1884, S. 8, vol.III; m ? yast - ne m ? yast, ed. and tr. J.C. Tavadia, Hamburg, 1930; Thucydides, History of the Peloponnesian War, tr. Ch.F. Smith, London, 1976.
محمدرضا ناجى‌