اَخَوِيْنى‌ِ بُخاري‌، ابوبكر ربيع‌ بن‌ احمد، پزشك‌ سدة ق‌. آگاهيهاي‌ اندكى‌ كه‌ از زندگى‌ وي‌ در دست‌ است‌، از اثر معروف‌ او كتاب‌ هداية المتعلمين‌ فى‌ الطب‌ گرفته‌ شده‌ است‌. كنية وي‌ را ابوحكيم‌ نيز ذكر كرده‌اند متينى‌، هفت‌. شهرت‌ او با اختلاف‌: اخوي‌، اخوين‌، اجوينى‌ و آخربى‌ نيز ياد شده‌ موجز كُمى‌، گ‌ 4، 2؛ قزوينى‌، 10؛ نجم‌آبادي‌، 40 كه‌ قطعاً بر اثر تصحيف‌ بوده‌ است‌. همچنين‌ وي‌ را به‌ سبب‌ اينكه‌ بيماران‌ ماليخوليايى‌ را درمان‌ مى‌كرده‌، «پچشك‌ ديوانگان‌»، لقب‌ داده‌اند متينى‌، همانجا، نيز 46. مينوي‌ تاريخ‌ مرگ‌ اخوينى‌ را با توجه‌ به‌ اينكه‌ وي‌ شاگرد ابوالقاسم‌ طاهر بن‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ مقانعى‌ بود و اين‌ شخص‌ نيز خود شاگرد محمد بن‌ زكرياي‌ رازي‌ د 13 ق‌ بوده‌، حدود سال‌ 71 ق‌ حدس‌ زده‌ است‌ ص‌ 01.
اخوينى‌ بر اساس‌ شواهدي‌ كه‌ خود در كتاب‌ هدايه‌ ذكر كرده‌، اهل‌ بخارا بوده‌، چنانكه‌ در جايى‌ از همين‌ كتاب‌ از لهجة بخارايى‌ بهره‌ جسته‌ ص‌ 5، 49، جم، و حتى‌ از سپيدماشه‌كه‌ آبگيري‌ از حوالى‌ بخاراست‌، ياد مى‌كند ص‌ 60؛ نك: اصطخري‌، 73.
اخوينى‌ در هدايه‌ از تجربه‌هاي‌ بيش‌ از 0 سالة خود ياد كرده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ نزد استادان‌ و مدرسان‌ علم‌ پزشكى‌ از توجه‌ خاصى‌ برخوردار بوده‌ است‌ و تا سدة ق‌ در كنار آثاري‌ چون‌ ذخيرة ثابت‌ بن‌ قره‌، منصوري‌ محمد بن‌ زكرياي‌ رازي‌ و اغراض‌ سيد اسماعيل‌ جرجانى‌، به‌ دانشجويان‌ پزشكى‌ تدريس‌ مى‌شد نظامى‌، 10؛ موجز كمى‌، همانجا. اخوينى‌ بارها در اين‌ كتاب‌ به‌ نوع‌ بيماري‌ و نام‌ بيماران‌ تحت‌ درمان‌ خود اشاره‌ مى‌كند. وي‌ از تجربه‌هاي‌ بزرگانى‌ مانند محمد بن‌ زكرياي‌ رازي‌، ثابت‌ بن‌ قره‌، يحيى‌ بن‌ ماسويه‌، حنين‌ بن‌ اسحاق‌، عيسى‌ بن‌ صهاربخت‌، ابن‌ سرابيون‌، اهرن‌، جالينوس‌ و بقراط نيز بهره‌ برده‌ است‌ نك: ص‌ 67، 95، 19، 93، 05.
هداية المتعلمين‌ فى‌ الطب‌ اثر معروف‌ و با ارزش‌ اخوينى‌ يكى‌ از كهن‌ترين‌ كتابهاي‌ پزشكى‌ به‌ زبان‌ پارسى‌ دري‌ است‌ كه‌ آن‌ را براي‌ فرزند خود تأليف‌ كرده‌، و بسياري‌ از تجربه‌ها و تجويزهاي‌ پزشكى‌ خود را در آن‌ آورده‌ است‌. از نحوة نگارش‌ و اسلوب‌ كتاب‌ به‌ خوبى‌ معلوم‌ مى‌شود كه‌ در سدة ق‌ به‌ رشتة تحرير درآمده‌ است‌ متينى‌، يك‌، دو؛ مينوي‌، 97 به‌ بعد. اين‌ اثر كه‌ به‌ نام‌ هدايه‌ و كُناش‌ نيز خوانده‌ شده‌، در بخش‌ و 00 باب‌ تنظيم‌ گرديده‌ است‌. وي‌ در اين‌ كتاب‌ به‌ ندرت‌ آراء پزشكان‌ مشهور را، بدون‌ آنكه‌ خود آزموده‌ باشد، نقل‌ مى‌كند. گاه‌ نيز به‌ انتقاد از مؤلفانى‌ كه‌ آثارشان‌ را مطالعه‌ كرده‌ است‌، مى‌پردازد ص‌ 57، 80، 87، 10، جم. كتاب‌ هداية المتعلمين‌ در 344ش‌ به‌ اهتمام‌ جلال‌ متينى‌ از روي‌ نسخة كتابخانة بادليان‌ و با مقابلة دو نسخة ديگر كتابخانه‌هاي‌ فاتح‌ استانبول‌ و ملى‌ ملك‌ در مشهد به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
اخوينى‌ در كتاب‌ هداية المتعلمين‌ به‌ دو اثر ديگر خود به‌ نامهاي‌ قرابادين‌ و كتاب‌ نبض‌ اشاره‌ مى‌كند ص‌ 46، 97 كه‌ اثري‌ از آنها به‌ دست‌ نيامده‌ است‌.
مآخذ: اخوينى‌ بخاري‌، ربيع‌، هداية المتعلمين‌، به‌ كوشش‌ جلال‌ متينى‌، مشهد، 344ش‌؛ اصطخري‌، ابراهيم‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌ كوشش‌ محمد جابر عبدالعالى‌ حسينى‌، قاهره‌، 381ق‌/961م‌؛ قزوينى‌، محمد، حاشيه‌ و تعليقات‌ بر چهار مقاله‌ نك: هم، نظامى‌ عروضى‌؛ متينى‌، جلال‌، مقدمه‌ و حاشيه‌ بر هداية المتعلمين‌ نك: هم، اخوينى‌ بخاري‌؛ موجز كمى‌، منسوب‌ به‌ ابوالفتح‌ خان‌ گيلانى‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ مينوي‌، مجتبى‌، «هداية المتعلمين‌ در طب‌»، يغما، تهران‌، 329ش‌، س‌ ، شم 2؛ نجم‌آبادي‌، محمود، تاريخ‌ طب‌ در ايران‌ پس‌ از اسلام‌، تهران‌، 353ش‌؛ نظامى‌ عروضى‌، احمد، چهار مقاله‌، به‌ كوشش‌ محمد قزوينى‌ و محمد معين‌، تهران‌، 333ش‌. مريم‌ عماري‌