اَخْفَش‌، ابو عبدالله‌ هارون‌ بن‌ موسى‌ بن‌ شريك‌ تغلبى‌ دمشقى‌ 01-92ق‌/16 - 05م‌، نحوي‌، لغوي‌، محدث‌، مفسر و مقري‌ بزرگ‌ شام‌.
اخفش‌ در دمشق‌ و در محله‌اي‌ به‌ نام‌ «باب‌ الجابيه‌» مقيم‌ بود، از اين‌ رو به‌ اخفش‌ باب‌ الجابيه‌ شهره‌ گرديد نك: ابن‌ جزري‌، /47؛ بستانى‌، /30. او در تحصيل‌ علوم‌ و فنون‌ رايج‌ آن‌ زمان‌ سخت‌ كوشيد و سرآمد اقران‌ شد نك: ياقوت‌، 9/63. وي‌ در علم‌ نحو شهرتى‌ كسب‌ كرد و همانند برخى‌ ديگر از نحويان‌ پيش‌ از خود 0 تن‌ يا بيشتر لقب‌ «اخفش‌» يافت‌ و او را آخرالاخافشه‌ خواندند نك: همانجا؛ ذهبى‌، سير...، 3/66؛ سيوطى‌، /20؛ نيز نك: 2 EI. در غريب‌ القرآن‌، غريب‌ الحديث‌، تفسير، معانى‌ القرآن‌ و شعر عربى‌ مهارت‌ و تتبّع‌ داشت‌ ياقوت‌، همانجا؛ داوودي‌، /47. در حديث‌ از عبدالله‌ ابن‌ ذكوان‌، سلاّم‌ مداينى‌ و نيز از ابو مُسهِر غسّانى‌ روايت‌ مى‌كرد و از راويان‌ وي‌ اينان‌ را نام‌ برده‌اند: ابو احمد ابن‌ ناصح‌ مفسر، ابو طاهر ابن‌ ذكوان‌ و ابوبكر ابن‌ فطيس‌ ياقوت‌، ذهبى‌، همانجاها. طبرانى‌ /28 نيز از او حديث‌ نقل‌ كرده‌ است‌.
اخفش‌، به‌ ويژه‌ علم‌ قرائات‌ را وجهة همت‌ خويش‌ ساخت‌ و ساليان‌ دراز در محضر ابن‌ ذكوان‌ ه م‌ به‌ فراگيري‌ فنون‌ قرائات‌ پرداخت‌. پس‌ از مرگ‌ ابن‌ ذكوان‌ 42ق‌/56م‌ قرائت‌ اهل‌ شام‌ يعنى‌ قرائت‌ ابن‌ عامر دمشقى‌ ه م‌، از طريق‌ او انتشار و اشتهار يافت‌ ابو عمرو دانى‌، 3؛ ياقوت‌، سيوطى‌، همانجاها. وي‌ قرائت‌ ابن‌ عامر را به‌ تفصيل‌، همراه‌ با علل‌ آن‌، در كتابى‌ جداگانه‌ تأليف‌ كرده‌ بود و بر اساس‌ آن‌ تعليم‌ مى‌داد نك: ابوعمرو، 94؛ نيز نك: ابن‌ جزري‌، /10 و تلاشهاي‌ او موجب‌ شد كه‌ قرائت‌ اهل‌ شام‌ جايگاه‌ خود را در ميان‌ قرائات‌ هفتگانه‌ و دهگانة مشهور باز يابد سيوطى‌، همانجا. اخفش‌ نزد هشام‌ بن‌ عمار، راوي‌ ديگر ابن‌ عامر، نيز حروف‌ ويژة روايت‌ او را فرا گرفته‌ بود ذهبى‌، معرفة...، /48؛ ابن‌ جزري‌، /47.
اخفش‌ بجز قرائات‌ سبع‌، قرائات‌ شاذ و غريب‌، چون‌ «اختيار» ابوعبيد قاسم‌ بن‌ سلاّم‌ نك: همانجا را نزد استادان‌ فن‌ آموخته‌ بود. صوت‌ خوش‌ او در تلاوت‌ قرآن‌ مجيد و حسن‌ اداي‌ وي‌ نيز مورد ستايش‌ قرار گرفته‌ است‌ نك: ياقوت‌، همانجا.
بيشتر مُقريان‌ نامدار دمشق‌ و بغداد در نيمةاول‌ سدةق‌/0م‌ همچون‌ داجونى‌ كبير ابوبكر محمد بن‌ احمد، ابوبكر نقاش‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ محمد موصلى‌ بغدادي‌، ابوعلى‌ حسن‌ بن‌ حبيب‌ حصائري‌ دمشقى‌، ابراهيم‌ بن‌ عبدالرزاق‌ انطاكى‌، و ابن‌ اخرم‌ ابوالحسن‌ محمد بن‌ نصر ربعى‌ دمشقى‌، مشهورترين‌ راوي‌ اخفش‌، از شاگردان‌ او به‌ شمار مى‌آيند اندرابى‌، 8؛ ذهبى‌، سير، همانجا، معرفة، /48، 68، 87، 89-92، 94؛ ابن‌ جزري‌، /6، 09-10، /7، 19-21، 70-71، 47.
مآخذ: ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 351- 352ق‌/932-933م‌؛ ابوعمرو دانى‌، عثمان‌، التيسير، به‌ كوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، 920م‌؛ اندرابى‌، احمد، قراءات‌ القراء المعروفين‌، به‌ كوشش‌ احمد نصيف‌ جنابى‌، بيروت‌، 405ق‌/985م‌؛ بستانى‌؛ داوودي‌، محمد، طبقات‌ المفسرين‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد عمر، مصر، مكتبة وهبه‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 404ق‌/984م‌؛ همو، معرفة القراء الكبار، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌ و ديگران‌، بيروت‌، 408ق‌/988م‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 384ق‌/965م‌؛ طبرانى‌، سليمان‌، المعجم‌ الصغير، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ محمد عثمان‌، قاهره‌، 388ق‌/968م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ نيز: EI 2 .
محمد رادمنش‌