اَخْسيكَتى‌ ، ابورشاد احمد بن‌ محمد بن‌ قاسم‌ بن‌ خديو، ملقب‌ به‌ ذوالفضائل‌ د 28ق‌/134م‌، محدث‌ و اديب‌. ابن‌ قطلوبغا ص‌ 6 وي‌ را در شمار حنفيان‌ آورده‌ است‌. او در حدود سال‌ 60ق‌ در اخسيكت‌ ه م‌ به‌ دنيا آمد و از ابوالقاسم‌ محمود بن‌ محمد صوفى‌ حديث‌ آموخت‌، سپس‌ به‌ مرو رفت‌ و نزد ابوالمظفر منصور نياي‌ عبدالكريم‌ سمعانى‌ به‌ كار حديث‌ ادامه‌ داد و چون‌ بر زبان‌ و نظم‌ و نثر عرب‌ احاطه‌ داشت‌، در اين‌ شهر با بزرگان‌ ادب‌ به‌ مناظره‌ و مشاعره‌ مى‌پرداخت‌ سمعانى‌، المنتخب‌، گ‌ 9 الف‌.
اخسيكتى‌ و برادرش‌ محمد، ملقب‌ به‌ ذوالمناقب‌ كه‌ در دورة تحصيل‌ در اخسيكت‌ و سفر به‌ مرو همراه‌ او بود، هر دو در ميان‌ اديبان‌ مرو به‌ چيرگى‌ شهره‌ بودند نك: همو، الانساب‌، /33؛ ياقوت‌، ادبا، /3. سمعانى‌ مى‌گويد بيشتر فضلاي‌ خراسان‌ نزد ابو رشاد ادب‌ مى‌آموختند المنتخب‌، همانجا، اما از شاگردانش‌ كسى‌ را جز خود سمعانى‌ نمى‌شناسيم‌ نك: همانجا.
اخسيكتى‌ در مرو به‌ كتابت‌ در ديوان‌ حكومت‌ اشتغال‌ داشت‌ و در همان‌ شهر درگذشت‌ ياقوت‌، همانجا. بيشتر منابع‌ تاريخ‌ وفات‌ او را 28ق‌ نوشته‌اند سمعانى‌، ياقوت‌، همانجاها؛ قفطى‌، /32، بجز سيوطى‌ /74 كه‌ تاريخ‌ 26ق‌ و سمعانى‌ در الانساب‌ همانجا كه‌ 30ق‌ را ياد كرده‌اند.
همة آنچه‌ از اخسيكتى‌ در دست‌ است‌، ابياتى‌ بيش‌ نيست‌: چند بيتى‌ دربارة سمعانى‌ سروده‌، و به‌ خود او داده‌ است‌ نك: همو، المنتخب‌، همانجا، و دو پاره‌ شعر نك: ياقوت‌، همان‌، /3 -4، بلدان‌، /62 كه‌ يكى‌ را ياقوت‌ از روي‌ ديوان‌ شعر او بازگو كرده‌ است‌. اين‌ شعر پاسخى‌ است‌ به‌ دو بيت‌ از ابوالعلاي‌ معري‌ كه‌ در آن‌ مردم‌ دنيا را از دو گروه‌ بيرون‌ نمى‌داند: عاقل‌ بى‌ دين‌ و ديندار بى‌ عقل‌. وي‌ در پاسخ‌، ديندار را به‌ هر حال‌ رستگار و بى‌ دين‌ را گمراه‌ مى‌داند و ابوالعلا را سرگردان‌ در اين‌ وادي‌ نك: ادبا، همانجا.
منابع‌ مجموعاً اثر به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌اند كه‌ هيچ‌ كدام‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌: . ديوان‌ شعر؛ . زوائد فى‌ شرح‌ سقط الزند ابوالعلاي‌ معري‌؛ . كتابى‌ در تاريخ‌ ياقوت‌، همان‌، /3 كه‌ به‌ تاريخ‌ ابى‌ رشاد نيز معروف‌ بوده‌ است‌ حاجى‌ خليفه‌، /80؛ . كتاب‌ فى‌ قولهم‌ كذب‌ عليك‌ كذا ياقوت‌، همانجا.
مآخذ: ابن‌ قطلوبغا، قاسم‌، تاج‌ التراجم‌، به‌ كوشش‌ صبحى‌ سامرايى‌، بغداد، 398ق‌/ 978م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمى‌، حيدرآباد دكن‌، 382ق‌/962م‌؛ همو، المنتخب‌، نسخة خطى‌ كتابخانة احمد ثالث‌ استانبول‌، شم 953؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 384ق‌/964م‌، قفطى‌، على‌، انباه‌ الرواة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 369ق‌/950م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ همو، بلدان‌. محمدجواد انواري‌