اِخْتيارِ مُنْشى‌، خواجه‌ اختيار بن‌ على‌ گنابادي‌ منشى‌، نامدارترين‌ خوشنويس‌ قلم‌ تعليق‌ ايران‌ زنده‌ در 70ق‌/563م‌.
وي‌ در گناباد زاده‌ شد و در هرات‌ زيست‌ و در برخى‌ از رقمهايش‌ به‌ نسبت‌ «جنابدي‌» خود و كتابت‌ در هرات‌ اشاره‌ دارد نك: آثار در همين‌ مقاله‌. با اينهمه‌، گردآورندة گلستان‌ هنر نه‌تنها بر هروي‌ بودن‌ او پاي‌ فشرده‌، بلكه‌ بر آن‌ است‌ كه‌ وي‌ هرگز از هرات‌ بيرون‌ نيامده‌ و مدت‌ 0 سال‌ در دستگاه‌ حكومتى‌ سلطان‌ محمدميرزا صفوي‌ در هرات‌ به‌كار منشى‌گري‌ مشغول‌ بوده‌ و «به‌ غايت‌ نازك‌ و صاف‌» مى‌نوشته‌ و از او آثار بسيار و قطعه‌هاي‌ بى‌شمار برجا مانده‌ است‌ قاضى‌ احمد، 9. در نادرستى‌ نسبت‌ هروي‌ وي‌ جاي‌ دو دلى‌ نيست‌ و از آثار «بسيار و بى‌شمار» او نيز جز اندكى‌ بر جاي‌ نمانده‌ است‌. اين‌ كمبود را يا بايد به‌ حساب‌ گزافه‌گويى‌ قاضى‌احمد گذاشت‌، يا به‌ سبب‌ رويدادهايى‌ دانست‌ كه‌ پس‌ از او بر هرات‌ گذشته‌ است‌. اما آثار تاريخ‌دار وي‌ ميان‌ سالهاي‌ 49-70ق‌ نوشته‌ شده‌ كه‌ همزمان‌ با سالهاي‌ حكومت‌ سلطان‌ محمد ميرزا بزرگ‌ترين‌ فرزند شاه‌ طهماسب‌ بر خراسان‌ ميان‌ سالهاي‌ 43- 79ق‌/536-571م‌ است‌ نك: اسكندربيك‌، /5، 25-26؛ فسايى‌، /10.
به‌كار بردن‌ لقب‌ «سلطانى‌» يا صفت‌ «دولتخواه‌» در برخى‌ از رقمهاي‌ او مى‌تواند نشانه‌اي‌ از نزديكى‌ وي‌ با دستگاه‌ حكومتى‌ سلطان‌ محمد ميرزا باشد نك: آثار در همين‌ مقاله‌ . نوشتة قاضى‌ احمد، در نيمة سدة 3ق‌ بدون‌ كم‌ و كاست‌ به‌ رسالة «تذكرة الخطاطين‌» محمد يوسف‌ لاهيجى‌ ص‌ 29 و سپس‌ به‌ تذكرة خوشنويسان‌ سپهر منتقل‌ شده‌، و او نيز تاريخ‌ 90ق‌ را به‌ عنوان‌ سال‌ درگذشت‌ اختيار منشى‌ از خود به‌ آن‌ افزوده‌ است‌ ص‌ 3. پيش‌ از معرفى‌ و چاپ‌ نسخه‌هاي‌ گلستان‌ هنر، تذكره‌نويسان‌ خط يا تنها به‌ ياد نام‌ خواجه‌ اختيار بسنده‌ كرده‌، و يا زندگى‌ او را با قاضى‌ اختيارالدين‌ تربتى‌ ه م‌ درآميخته‌اند. مصطفى‌ عالى‌ در پايان‌ سدة 0ق‌ بدون‌ ذكر زمان‌ زندگى‌، وي‌ را در ردة ناموران‌ قلم‌ ديوانى‌ تعليق‌ آورده‌، و او را «منشى‌ نامدار و انشاگر بلند اشتهار» خوانده‌ است‌ ص‌ 0. ابوالفضل‌ علامى‌ /5 در آغاز سدة 1ق‌ و نصرآبادي‌ ص‌ 07 در پايان‌ همان‌ سده‌ او را در شمار ناموران‌ و استادان‌ قلم‌ تعليق‌ آورده‌اند.
بختاورخان‌ در نيمة دوم‌ سدة 1ق‌ او را در كتابت‌ قلم‌ تعليق‌ «شهرة روزگار و منشى‌ الممالك‌ سلطان‌ حسين‌ ميرزا» دانسته‌ است‌ و به‌ سبب‌ نزديكى‌ با اميرعليشيرنوايى‌ داراي‌ ارج‌ و اعتبار مى‌شمارد /75- 76. ظاهراً آگاهى‌ او آميزه‌اي‌ از گزارش‌ مصطفى‌ عالى‌ دربارة اختيار منشى‌ و ميرخواند دربارة قاضى‌ اختيارالدين‌ است‌. ميرزا حبيب‌ اصفهانى‌ به‌ پيروي‌ از مصطفى‌ عالى‌ نام‌ وي‌ را در گروه‌ تعليق‌ و ديوانى‌ و چپ‌نويسان‌ ايرانى‌ آورده‌، و او را قاضى‌ و مؤلف‌ نيز دانسته‌ است‌ خط و خطاطان‌، 51.
آشكار است‌ كه‌ اين‌ لغزش‌ از نوشتة بختاورخان‌ آغاز شده‌، و درآميختگى‌ سرگذشت‌ اختيار منشى‌ با قاضى‌ اختيارالدين‌ به‌ آثار ديگر تذكره‌نويسان‌ سده‌هاي‌ بعد و سپس‌ عصر حاضر راه‌ يافته‌ است‌. از معاصران‌، مستقيم‌ زاده‌ ص‌ 10 و محمدشفيع‌ /00 اين‌ اشتباه‌ را تكرار كرده‌اند. بيانى‌ نيز به‌ پيروي‌ از آنان‌ به‌ هنگام‌ نوشتن‌ نخستين‌ شرح‌ حال‌ اختيار منشى‌، وي‌ را با اختيارالدين‌ تربتى‌ يك‌ تن‌ پنداشته‌ است‌ فهرست‌ ...، 09-10، اما همو 1 سال‌ بعد در كارنامة بزرگان‌ ايران‌ ص‌ 12-13 و سپس‌ در دايرة المعارف‌ فارسى‌ كه‌ احتمالاً به‌ قلم‌ او است‌، نك: ذيل‌ اختيارالدين‌ حسن‌ بن‌ على‌ شرح‌ احوال‌ آن‌ دو را از هم‌ جدا ساخته‌، اما قاضى‌ را نيز در ردة تعليق‌نويسان‌ زبردست‌ به‌شمار آورده‌، و حتى‌ نسخه‌اي‌ از منشآت‌ او را به‌ قلم‌ زيباي‌ تعليق‌ در كتابخانة پيشين‌ سلطنتى‌ تهران‌ معرفى‌ كرده‌ است‌. اين‌ نسخه‌ كه‌ به‌ شمارة 57 در كتابخانة ياد شده‌ موجود است‌، نمى‌تواند به‌ قلم‌ هيچ‌يك‌ از دو تن‌ ياد شده‌ باشد، زيرا:
. در پايان‌ نسخه‌ چنين‌ نوشته‌ شده‌ است‌: «در محلى‌ كه‌ به‌ جهت‌ حوادث‌ روزگار به‌ ولايت‌زاوه‌ و محولات‌ اتفاق‌ افتاده‌ بود، اين‌ چند كلمه‌ مرقوم‌ شد. كتبه‌ على‌ الطريق‌ السرعة و الاستعجال‌ اختيارالدين‌ حسن‌ المنشى‌ غفر ذنوبه‌ و ستر عيوبه‌ فى‌ عاشر شهر جمادي‌ الثانى‌ سنة 35» مكاتيب‌ ...، 2. بيانى‌ از وجود نسبت‌ «جنابدي‌» در رقم‌ اين‌ اثر ياد مى‌كند فهرست‌،10،اما چنين‌نسبتى‌ در آن‌ ديده‌ نمى‌شود.ديگرآنكه‌ نسخه‌ در 35ق‌ كتابت‌ شده‌ است‌، يعنى‌ سال‌ پس‌ از درگذشت‌ قاضى‌ اختيارالدين‌ تربتى‌. روشن‌ است‌ كه‌ اين‌ اثر نمى‌تواند به‌ قلم‌ قاضى‌ باشد. همچنانكه‌ به‌ علتهايى‌ چند از آن‌ اختيار منشى‌ نيز نمى‌تواند باشد، زيرا او همه‌جا بر آثارش‌ «اختيار المنشى‌» يا «اختيار بن‌ على‌ المنشى‌» رقم‌
مرقع‌ منشآت‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ اختيار منشى‌، 49ق‌
كاخ‌ - موزة گلستان‌
كرده‌ است‌.اين‌ بدان‌معنى‌ است‌ كه‌ نام‌ وي‌ اختيار و نام‌ پدرش‌ على‌بوده‌، در حالى‌ كه‌ در اثر اخير كاتب‌ نام‌ خود را حسن‌ و لقبش‌ را اختيارالدين‌ نوشته‌ است‌.
. خط نسخه‌ نه‌تنها از امتيازات‌ خط اختيار منشى‌ بى‌بهره‌ است‌، كه‌ در آن‌ عدم‌ رعايت‌ قواعد خوشنويسى‌ به‌چشم‌ مى‌خورد و نبود تناسب‌ و يكدستى‌ در كتابت‌ حروف‌ و كلمات‌ در آن‌ آشكار است‌. به‌كار بردن‌ جملة «كتبه‌ على‌ الطريق‌ السرعة و الاستعجال‌» در پايان‌ نسخه‌ از سوي‌ كاتب‌ براي‌ موجه‌ نشان‌ دادن‌ همين‌ امر به‌ نظر مى‌رسد.
. فاصلة طولانى‌ 4 ساله‌ ميان‌ كتابت‌ اين‌ اثر تا نخستين‌ اثر تاريخ‌دار او 49ق‌ غيرطبيعى‌ است‌. در حالى‌ كه‌ از تاريخ‌ اخير تا 70ق‌ واپسين‌ اثر تاريخ‌دار وي‌، آثار تقريباً تسلسل‌ دارند. شايد برپاية همين‌ شواهد و دودلى‌ در اصالت‌ اين‌ اثر بوده‌ كه‌ بيانى‌ تنها در نخستين‌ شرح‌ حال‌ اختيار منشى‌ به‌ اين‌ اثر استناد جسته‌، و عمر هنري‌ او را بين‌ سالهاي‌ 35-70ق‌ دانسته‌ است‌ همانجا، اما در شرح‌ حالهاي‌ ديگر از نسبت‌ دادن‌ اين‌ نسخه‌ به‌ او خودداري‌ مى‌كند قس‌: همو، كارنامه‌، همانجا؛ دايرة المعارف‌ فارسى‌ .
بررسى‌ آثار هنري‌ اختيار منشى‌ نشان‌ مى‌دهد كه‌ هر چند وي‌ در دستگاه‌ حكومتى‌ سلطان‌ محمدميرزا در هرات‌ به‌ كار منشى‌گري‌ اشتغال‌ داشته‌، اما آنچه‌ از او به‌ عنوان‌ دست‌ نوشته‌هاي‌ پرارزش‌ و والاي‌ هنري‌ برجاي‌ مانده‌، همگى‌ نمايندة محيط فرهنگى‌ پايان‌ عصر تيموريان‌، به‌ ويژه‌ دربار سلطان‌ حسين‌ بايقرا و امير عليشير نوايى‌ است‌. مرقعها و قطعه‌هاي‌ اندك‌ برجاي‌ مانده‌ از او بيشتر دربردارندة مفاد منشآت‌ و نامه‌هاي‌ سلطان‌ حسين‌ ميرزا به‌ پادشاهان‌ و اميران‌ همزمان‌ خود چون‌ يعقوب‌ بيك‌ آق‌ قويونلو، پادشاه‌ شروان‌، والى‌ هند...، بزرگان‌ و علماي‌ معاصر وي‌، يا آثار منثور و اشعار نويسندگان‌ و گويندگان‌ ناموري‌ چون‌ خواجه‌ عبدالله‌ انصاري‌، عبدالرحمان‌ جامى‌، سعدي‌، يا عبدالحى‌ منشى‌ و جز آنهاست‌.
آثار:
. مرقع‌، منشآت‌، به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، 8 صفحه‌، هر صفحه‌ سطر، اندازه‌: /7ئ/9 سانتى‌متر، كاغذ سمرقندي‌، صفحات‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌، جدول‌ زرين‌، حاشيه‌ حنايى‌. با يك‌ سر لوح‌ مذهب‌ مرصع‌ عالى‌ و رقم‌ و تاريخ‌ «كتبه‌ اختيار المنشى‌ فى‌ سابع‌ شهر شعبان‌ المعظم‌ سنة 49 غفر ذنوبه‌ و ستر عيوبه‌». با جلد ساغري‌ مشكى‌، حاشيه‌ زنجيرة گل‌ طلايى‌ بيانى‌، فهرست‌، 09-10؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز بين‌ السطور آراسته‌ با گل‌ و بوتة زرين‌ و رنگين‌، با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ 52». قطعة چهارم‌ از مرقع‌ شمارة 58 به‌ اندازة 0ئ2 سانتى‌متر در كتابخانة كاخ‌ - موزة گلستان‌.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ العبد الفقير اختيار المنشى‌ ببلدة هراة فى‌ شهور سنة 53». قطعة دوازدهم‌ همان‌ مرقع‌.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد الفقير اختيار المنشى‌ فى‌ شهور سنة 54 ببلدة طيبة هراة» حبيب‌، تذكره‌...، 72.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ الفقير الحقير الداعى‌ اختيار المنشى‌ غفر ذنوبه‌ و سترعيوبه‌ ببلدة هراة فى‌ شهور 55 بعد از دعاي‌ نماز فطر مرقوم‌ گشت‌». قطعة نوزدهم‌ از مرقع‌ شمارة 58 در كتابخانة كاخ‌ - موزة گلستان‌.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد الفقير الحقير الداعى‌ اختيار المنشى‌ السلطانى‌ فى‌ شهور 57 ببلدة هراة». قطعة پنجم‌ همان‌ مرقع‌.
. مرقع‌، منشآت‌، به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، رنگه‌نويسى‌ با مركب‌، زر، سفيداب‌ محرّر به‌ لاجورد، صفحة سه‌ سطر و بقيه‌ سطر، به‌ اندازة 4ئ2 سانتى‌متر، كاغذ سمرقندي‌، 4 صفحه‌، صفحات‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌، حواشى‌ زر افشان‌، با يك‌ سر لوح‌ مذهب‌ مرصع‌. جلد ساغري‌ قهوه‌اي‌ سوخته‌، با طرح‌ لچك‌ ترنج‌ معرق‌ سر طبل‌ دار، با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد اختيار المنشى‌ فى‌ شهور سنة 63». به‌ شمارة 74 در موزة رضا عباسى‌ تهران‌ يادداشت‌ مؤلف‌.
. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ فى‌ شهور سنة 63 ببلدة هراة». قطعة ششم‌ مرقع‌ شمارة 58 .
. مرقع‌، منشآت‌، به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، رنگه‌نويسى‌ با مركب‌، زر، شنگرف‌، لاجورد و بنفشه‌، هر صفحه‌ تا سطر ساده‌ و چليپانويسى‌، اندازه‌ /5ئ/4 سانتى‌متر، كاغذ سمرقندي‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌ با جدول‌ زرين‌، 5 ورق‌، حاشيه‌ها كاغذهاي‌ رنگارنگ‌ آراسته‌ با طرحهاي‌ گوناگون‌ اسليمى‌ و بندي‌ زرين‌ استادانه‌، با يك‌ سر لوح‌ مذهب‌ مرصع‌ عالى‌ درون‌ كتيبه‌ سر لوح‌ بسمله‌ به‌ قلم‌ نستعليق‌ خوش‌ محرّر به‌ سفيداب‌. جلد مقوا با روكش‌ ابري‌ نارنجى‌ افشان‌ زرين‌. با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ العبد الداعى‌ اختيار المنشى‌ بن‌ على‌ الجنابدي‌ فى‌ شهور سنة 64». در يك‌ مجموعة خصوصى‌ در تهران‌ بيانى‌، دست‌ نوشته‌ها؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
0. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با مركب‌ بر زمينة طلايى‌ با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ العبد الفقير الحقير الداعى‌ اختيار المنشى‌ فى‌ سنة 64 ببلدة طيبة هراة». قطعة هفدهم‌ مرقع‌ شمارة 58 در كتابخانة كاخ‌ - موزة گلستان‌.
1. مرقع‌، منشآت‌، به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، رنگه‌نويسى‌ با مركب‌، سفيداب‌، زر و شنگرف‌، هر صفحه‌ يا سطر چليپا، /4ئ3 سانتى‌متر، كاغذ سمرقندي‌ رنگين‌ با جدول‌ زرين‌، 3 ورق‌، صفحات‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌، هر صفحه‌ داراي‌ دو لچكى‌ مذهب‌ عالى‌ با طرح‌ اسليمى‌ در دو گوشه‌، حاشيه‌ها رنگين‌ زرافشان‌، با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ اختيار المنشى‌ فى‌ شهر جمادي‌الاولى‌ 65». جلد مقوا با روكش‌ ابري‌ زرافشان‌ فرسوده‌. در يك‌ مجموعة خصوصى‌، تهران‌ بيانى‌، دست‌ - نوشته‌ها؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
2. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دودانگ‌ ممتاز بين‌ السطور طلا اندازي‌ شده‌، با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ العبد الفقير الحقير الداعى‌ اختيار المنشى‌ غفر ذنوبه‌... فى‌ شهور سنة 65». قطعة 2 مرقع‌ شمارة 58.
3. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دودانگ‌ ممتاز، با رقم‌ و تاريخ‌ «مشقه‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ فى‌ شهور سنة 66 ببلدة هراة». قطعة يازدهم‌.
4. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، رنگه‌نويسى‌ به‌ زر بر زمينة شنگرف‌ بين‌ السطور و حواشى‌ طلااندازي‌ شده‌، /ئ2 سانتى‌متر. با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ اختيار المنشى‌ 68». در موزة هنرهاي‌ تزيينى‌ ايران‌، تهران‌ يادداشت‌ مؤلف‌.
5. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ و تاريخ‌ «نقل‌ من‌ خط حضرت‌ استاد الخط و الانشاء خواجه‌ تاج‌السلمانى‌ فى‌ شهور سنة 70». قطعة دوم‌ همان‌ مرقع‌.
6. مرقع‌، منشآت‌، به‌قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دودانگ‌ ممتاز، 0 صفحه‌، هر صفحه‌ سطر /3ئ/1 سانتى‌متر. كاغذ ختايى‌، صفحات‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌، با جدولهاي‌ چندگانة زرين‌ و رنگى‌، بين‌ السطور بيشتر سطرها طلااندازي‌ مذهب‌ منقش‌، هر صفحه‌ داراي‌ دو لچكى‌ مذهب‌ مرصع‌ در گوشه‌ها، صفحة آغاز داراي‌ يك‌ سر لوح‌ مذهب‌ مرصع‌ عالى‌، جلد ميشن‌ ماشى‌ آراسته‌ با حاشية گل‌ و برگ‌ طلايى‌، با رقم‌ و تاريخ‌ «حرره‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ فى‌ شهور سنة 70». به‌ شمارة 56 در كتابخانة كاخ‌ - موزة گلستان‌ بيانى‌، فهرست‌، 09؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
7. مرقع‌، منشآت‌، به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ عالى‌، 2 ورق‌، ئ/4 سانتى‌متر، صفحات‌ متن‌ و حاشيه‌ شده‌ با جدولهاي‌ چند گانة زرين‌ و رنگين‌، حاشيه‌ها زرافشان‌، با يك‌ سر لوح‌ مذهب‌ مرصع‌ عالى‌ در ميان‌ آن‌ عنوان‌ «كتاب‌ التمثيل‌» به‌ قلم‌ نستعليق‌. جلد روغنى‌ مذهب‌، با رقم‌ «حرره‌ العبد الفقير اختيار المنشى‌ بن‌ على‌ الجنابدي‌». موجود در كتابخانة مجلس‌ شوراي‌ اسلامى‌ شورا، 5/6، 6/59؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
8. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ «العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ غفر ذنوبه‌ ببلدة هراة». قطعة اول‌ از مرقع‌ شمارة 58، در كتابخانة كاخ‌ - موزة گلستان‌.
9. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ «بندة دولتخواه‌ داعى‌ اختيار المنشى‌ غفر ذنوبه‌ و سترعيوبه‌». قطعة نهم‌ از همان‌ مرقع‌.
0. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ «مشقه‌ العبد الحقير اختيار المنشى‌». قطعة دهم‌ از همان‌ مرقع‌.
1. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ «حرره‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌». قطعة چهاردهم‌ از همان‌ مرقع‌.
2. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز، بين‌ السطور طلااندازي‌ شده‌، با رقم‌ «حرره‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ ببلدة طيبة هراة». قطعة بيست‌ و يكم‌ از همان‌ مرقع‌.
3. قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ نيم‌ دو دانگ‌ ممتاز با رقم‌ «مشقه‌ العبد الفقير الحقير اختيار المنشى‌ غفر ذنوبه‌ و سترعيوبه‌ ببلدة هراة». از مجموعة مهدي‌ بيانى‌، اكنون‌ در موزة هنرهاي‌ تزيينى‌ ايران‌ بيانى‌، كارنامه‌، 79؛ يادداشت‌ مؤلف‌.
شاگردان‌ و پيروان‌: خواجه‌ ملك‌ محمدمنشى‌ و ملا افضل‌ همتى‌ بافقى‌ را در ردة شاگردان‌ بدون‌ واسطة اختيار منشى‌ برشمرده‌اند قاضى‌ احمد، 3؛ نصرآبادي‌، 07. شماري‌ از خوشنويسان‌ قلم‌ تعليق‌ در سده‌هاي‌ بعد نيز از پيروان‌ شيوة او بوده‌اند، از جمله‌ على‌ محمد شيرازي‌ متخلص‌ به‌ «مَحْرَم‌» زنده‌ در 275ق‌ كه‌ نوشته‌اند افزون‌ بر شاعري‌ و آگاهى‌ بر صرف‌ و نحو و حكمت‌، اقسام‌ اقلام‌ خط را خوش‌ مى‌نوشت‌ ديوان‌ بيگى‌، /546؛ قس‌: فسايى‌، /178-179، اما در كتابت‌ تعليق‌ به‌ ويژه‌ به‌ شيوة خواجه‌ و نقل‌ از او توانا بوده‌ است‌ بيانى‌، احوال‌ و آثار... /80-81. ديگري‌ محمدمحسن‌ طباطبايى‌ نايينى‌ از خوشنويسان‌ سدة 3ق‌ است‌. از وي‌ مرقعى‌ شامل‌ رقعه‌ با قلمهاي‌ شكسته‌ و تعليق‌ خوش‌ در كتابخانة آستان‌ قدس‌ رضوي‌ باقى‌ است‌ كه‌ از خطوط درويش‌ و اختيار مشق‌ كرده‌ است‌. وي‌ پس‌ از نقل‌ قطعه‌اي‌ به‌ قلم‌ تعليق‌ از اختيار با رقم‌ «العبد الحقير اختيار المنشى‌ السلطانى‌ ببلدة هراة» مى‌نويسد: «خواستم‌ نقلى‌ از خط استادان‌ فن‌ كنم‌ نتوانستم‌ از عهده‌ برآيم‌» همان‌، /59. على‌ اصغر باصرالدوله‌ نيز در 320ق‌ در تبريز براي‌ محمدعلى‌ ميرزا وليعهد از روي‌ آثار اختيار منشى‌ مرقعى‌ از منشآت‌ به‌ شيوة خط وي‌ نوشته‌ است‌ يادداشت‌ مؤلف‌.
مآخذ: ابوالفضل‌ علامى‌، آيين‌ اكبري‌، لكهنو، 893م‌؛ اسكندربيك‌ منشى‌، عالم‌ آراي‌ عباسى‌، تهران‌، 350ش‌؛ بختاورخان‌، محمد، مرآة العالم‌: تاريخ‌ اورنگ‌ زيب‌ ، به‌كوشش‌ ساجده‌ س‌ . علوي‌، لاهور، 979م‌؛ بيانى‌، مهدي‌، احوال‌ و آثار خوشنويسان‌، تهران‌، 345- 358ش‌؛ همو، دست‌نوشته‌هاي‌ منتشر نشده‌؛ همو، فهرست‌ نمونة خطوط خوش‌ كتابخانة شاهنشاهى‌ سابق‌ ايران‌، تهران‌، 329ش‌؛ همو، كارنامة بزرگان‌ ايران‌، تهران‌، 340ش‌؛ حبيب‌ اصفهانى‌، تذكرة خط و خطاطان‌، ترجمة رحيم‌ چاوش‌ اكبري‌، تهران‌، 369ش‌؛ همو، خط و خطاطان‌، قسطنطنيه‌، 305ق‌؛ دايرة المعارف‌ فارسى‌؛ ديوان‌ بيگى‌ شيرازي‌، احمد، حديقة الشعراء، تهران‌، 364-366ش‌؛ سپهر، هدايت‌الله‌، تذكرة خوشنويسان‌، تهران‌، انتشارات‌ يساولى‌؛ شورا، خطى‌؛ عالى‌، مصطفى‌، مناقب‌ هنروران‌، استانبول‌، 926م‌؛ فسايى‌، حسن‌، فارس‌نامة ناصري‌، تهران‌، 367ش‌؛ قاضى‌ احمد قمى‌، گلستان‌ هنر، به‌كوشش‌ احمد سهيلى‌ خوانساري‌، تهران‌، 352ش‌؛ لاهيجى‌، محمديوسف‌، «تذكرة الخطاطين‌»، همراه‌ تذكرة خط و خطاطان‌ نك: هم ، حبيب‌ اصفهانى‌؛ محمدشفيع‌، مقالات‌، به‌كوشش‌ احمد ربانى‌، لاهور، 967م‌؛ مستقيم‌زاده‌، سليمان‌، تحفة الخطاطين‌، استانبول‌، 928م‌؛ مكاتيب‌ سلطان‌ حسين‌ ميرزا بايقرا، نسخة خطى‌ كاخ‌ - موزة گلستان‌، شم 57؛ نصرآبادي‌، محمدطاهر، تذكره‌، به‌كوشش‌ وحيد دستگردي‌، تهران‌، 361ش‌؛ يادداشتهاي‌ مؤلف‌. محمدحسن‌ سمسار