َبومَنْصورِ نَفوسي،،الياس،حاكم اباضي جبل نَفوسه در نيمة دوم سدة 3ق.در منابع اباضي نام پدر او ذكر نشده است(نكـ:ابوزكريا،145؛درجيني،2/329؛شماخي،1/191)و برخي منابع غير اباضي از او تنها با نام الياس يا كنية ابومنصور ياد كرده‌اند(نكـ:ابن عذاري،1/119؛يعقوبي،346)،اما برخي ديگر از اين منابع(بلوي،253؛كندي،222؛ابن اثير،7/324؛ابن خلدون،4/645)نام او را الياس بن منصور ضبط كرده‌اند كه جاي تأمل است.
ابومنصور اهل تندميره،قريه‌اي در جبل نفوسه بود(شماخي،همانجا؛ ).منابع اباضي روايتهايي چند در وصف جنگاوري،پرهيزگاري و عدالت دوستي ابومنصور و پايبندي او به سنن مذهبي آورده‌اند(نكـ:ابوزكريا،145-146،148-149؛درجيني،1/84،86،2/321،329-331؛شماخي،1/191،192)و در رسالة«ذكر اسماء بعض شيوخ الوهبية»(همو،2/227)از ابومنصور الياس در زمرة شيوخ نفوسه نام برده شده است.
ابواليقظان محمد بن افلح رستمي(د281ق/894م)پنجمين امام رستميان تاهرت،ابومنصور را به عنوان حاكم جبل نفوسه برگزيد و او اين سمت را در زمان جانشين ابواليقظان،ابوحاتم يوسف بن محمد نيز حفظ كرد(ابوزكريا،145؛درجيني،1/84؛قس:ابن صغير،47).قلمروي كه ابومنصور بر آن حكم مي‌راند،تمامي منطقة طرابلس غرب را به جز شهر طرابلس كه تحت حاكميت اغالبه بود،در برمي‌گرفت( ).
در منابع به طور مشخص تنها از دو واقعه به هنگام حكمراني از او ياد شده است:نخستين واقعه زماني رخ داد كه عباس،فرزند احمد بن طولون(حكـ254-270ق)در غياب پدرش سر به شورش برداشت و با سپاهيان و اموال بسياري از مصر بيرون رفت.او كه قصد داشت افريقيه را تصرف كند و اغالبه را از آن منطقه براند،به ابراهيم بن محمد اغلبي نوشت كه المعتمد خليفة عباسي،وي را بر افريقيه گماشته است.عباس پس از تصرف دژلِبده و شكست محمد بن قُرْهُب،حاكم اغلبي طرابلس،43روز شهر را محاصره كرد.مردم كه از ستمگري عباس و سپاهيانش به ستوه آمده بودند،به ابومنصور نفوسي پناه بردند و از او درخواست ياري كردند.عباس،ابومنصور را تهديد كرد و به او نوشت كه از وي اطاعت كند،اما ابومنصور كه پاسخ تحقيرآميزي براي او نوشته بود،به ياي مردم طرابلس شتافت و همراه با سپاهياني كه ابراهيم بن احمد اغلبي به منطقه گسيل داشته بود،در نبرد با عباس،شكست سختي بر وي وارد آورد(بلوي،253ـ255؛اين‌اثير،همانجا؛ابن عذاري،1/118،119؛قس:شماخي،1/192،كه وقايع مذكور را به نقل از ابن‌رقيق،به اشتباه به ابوالعباس احمدبن طولون نسبت مي‌دهد).گفته‌اند كه نفوسيان از غنايم اين جنگ و اموال بسياري كه از سپاهيان عباس برجاي ماند،هيچ برنگرفتند(ابن عذاري،1/119).اين گزارش كه شماخي نيز آن را آورده است(همانجا)،پاي بندي ابومنصور را به سنن اباضيه نشان مي‌دهد(نكـ:هـ د،اباضيه).
دومين واقعه كه از يك اختلاف سياسي داخلي نشأت مي‌گرفت،ريشه در اختلافات قديم‌تر فرقه‌اي،بر مبناي ادعاهاي سياسي فرقة خلفيه به رهبري خلف بن سمح داشت(در مورد اين فرقه،نكـ:طعيمه،59-61).در اين زمان فرزند خلف بن سمح،تحت تأثير افكار پدرش سر به شورش برداشته و مدعي جبل نفوسه بود(ابوزكريا،146؛درجيني،همانجا؛باسه،93).وي توانست حمايت قبيلة زواغه را كه مي‌كوشيدند از قيد تابعيت نفوسه رهايي يابند،به دست آورد( ).جنگ ابومنصور با قبيلة زواغه و شكست ايشان موجب شد تا پسر خلف به جِربه رود و به يكي از افراد همان قبيله پناهنده شود،اما وي با دريافت رشوه پسر خلف را به سپاهيان الياس تسليم كرد(ابوزكرياؤ146-149؛درجيني،1/84-86؛شماخي،1/191،192).
اين وقايع در آغاز دوران زمامداري ابوحاتم يوسف بن محمد رخ داد و در همين زمان ابومنصور نفوسي درگذشت و ابوحاتم،افلح بن عباس را جانشين وي ساخت(ابوزكريا،149).تاريخ دقيق وفات ابومنصور به روشني معلوم نيست،اما مي‌توان زمان آن را ميان سالهاي 281ق-كه ابوحاتم نخستين دورة زمامداري خود را آغاز كرد-و 284ق كه افلح بن عباس حاكم جبل نفوسه بود و فرماندهي سپاه اباضي را در جنگ مانو به عهده داشت،تخمين زد(نكـ:باروني،47،48؛ربشتوك،265).
مآخذ:ابن‌اثير،الكامل؛ابن خلدون،العبر؛ابن صغير،تاريخ،به كوشش موتيلينسكي،پاريس،1907م؛ابن‌عذاري،احمد،البيان المغرب،به كوشش ز.س.كولن و لوي پرووانسال،ليدن،1948م؛ابوزكريا ورجلاني،يحيي،السيرة و اخبارالائمة،به كوشش عبدالرحمن ايوب،تونس،1405ق/1985م؛باروني،سليمان،مختصر تاريخ الاباضية،تونس،1375ق/1938م؛بلوي،عبدالله،سيرة احمد بن طولون،به كوشش محمد كردعلي،قاهره،مكتبة الثقافة الدينية،درجيني،احمد،طبقات المشايخ بالمغرب،به كوشش ابراهيم طلاي،الجزاير،1974م؛شماخي،احمد،السير،به كوشش احمد سيابي،عمان،1407ق/1987م؛طعيمه،صابر،الاباضية عقيدة و مذهباً،بيروت،دارالجيل؛كندي،محمد،الولاة و القضاة،به كوشش روون گست،بيروت،1908م؛يعقوبي،احمد،البلدان،ليدن،1891م؛نيز:
Basset,Rene,"Les Sanctuaires du Djebel Nefousa",JA,1899,vol.XIV; ;Rebstock,Ulrich,Die Ibaditen im Magrib,Berien,1983.
بخش تاريخ